Kur arti i fjalës fle i qetë në shtratin e artë të Këngës

Katerina T. Kulo

Fatmir Terziu 02/12/2011 17:53:00

Nga Fatmir Terziu

Kënga dhe poezia, vargu dhe ritmi, melodia dhe asonanca, e përditshmja dhe udhëjeta janë thuajse bashkëudhëtaret e qeta e të tërthorta të jetëkëngës së poetes shqiptare, Katerina T. Kulo. E gjithë kjo dialektikë jete është më tej një retorikë që vjen rishtas mes vargut. Në fakt është retorika me të cilën linçohet vetë jeta në këngë. Është retorika që përgjigjen e ka në shpirtpoetikë. Retorika e saj ka një ndjesi të fuqishme edhe mes vetë titullit në kopertinën e vëllimit të saj poetik ‘A zbrazet shpirti nga kënga?’ E fuqishme ndjehet kjo retorikë, teksa poezia e Katerinës është vetë sofra popullore, vetë tabani, legjendat në këtë truall, vetë buka e përditësisë me të cilën ushqehet shpirti i poetes. Poezia e saj është krijimtari popullore dhe si e tillë, herë si vjershë lirike, që sipas natyrës së tyre kanë edhe si nënlloje këngët, por edhe vetë brumin me të cilin shpirti poetik kthehet e çimentohet mes këngës. Poezi të tilla si ‘Tre Nëntorë në palë flamuri’; ‘Moj Saranda shkallë-shkallë, lart mal e poshtë shkallë’ janë vetë ritmi shpirtëror i jetës’ janë vetë brumi i këngës më të zëshme e të fuqishme shqiptare, zëri dhe moria e grimave zanore që forcojnë përditë e më shumë artin e florrinjtë të polifonisë shqiptare.

Kapakët e vëllimit poetik ‘A zbrazet shpirti nga kënga? të poetes Kulo janë në fakt të hollë, të thjeshtë, me kombinacion ngjyrash, me larmi e kolorit baritor, me nyjësi e gjelbërim, me kaltërsi e stinëllojshmëri, me portret të skalitur e të stolisur në muzën e folkut tipik shqiptar, por nuk janë vetëm kaq, janë sepeta të lashta e të lashta, me sfumim të thershëm severgjeni, që shpalosen lehtas por ndjeshëm në mesin e ‘brumit’ më të fortë të gatimit, në mesin më të konkurueshëm të artit të fjalës që forcon vetë këngën. Shpirtkënga, në se ne do të mundoheshim ta ristrukturonim, poezinë e Katerinës, natyrshëm na shpie ngadalë e ngadalë në ritmin e ritmikën e fuqishme të vetë gjuhës me të cilën ajo art-komunikon. A nuk janë të tilla poezi-këngët e këtij vëllimi: ‘Violina do të këndojë’; ‘Ç’nur i bukur të ka rënë’, ‘Ju flet Saranda’ etj?

Si radhë në krijimtarinë shqiptare mpleksen e gërshetohen kaq bukur historia, gjeografia, filozofia dhe mjaft elementë të tjerë që formojnë mesazhin kohëjetik tek vargu e pragvargu shpirt-frymëzuar në poezi. Dhe sikur të mos mjaftojë ‘Kështjella në flamur’ me të cilën transmetohet jo vetëm metafora e fuqishme, por edhe tërë kjo ndërlidhje tipike vargore, poetja dhe këngëtarja e shquar e polifonisë së grupit me emër, tashmë edhe mbarëkombëtar “Jonianët”, Katerina T. Kulo, na sinkronizon ‘lisin’ ‘me degë të rënda’ e me ‘rrënjët thellë në gur’ për të na plotësuar forcën historike të ekzistencës: ‘u ktheve legjend’ e madhe/shtatëdhjetë tanke për një kullë’. Përmbri legjendës së gjallë e të lartësuar mes vargut të saj të Adem Jasharit, është një rrugë e gjatë që nis nga ‘gjak i Zef Koshares’ dhe udhëton ndjeshëm pranë ‘ Mic Sokolit’ e Azem Galicës së gjallë ashtu si vetë poetja e cilëson ‘si kështjella e Argjiros/atje në Shkodër, Rozafa,/edhe Kulla e Jasharëve,/vjen në këngë e balada’.

Si radhë në krijimtarinë shqiptare vjen një forcë kaq komplekse që vetë ‘gatuan’ artin e fjalës dhe vetë e ‘mbjell’ e ‘korr’ në fushën e pasur e të bollshme të artit të fjalës. Është kjo bijë e denjë shqiptare që ka mbi supe vitet e arta të shkollimit në vendlindje dhe ato të “Asim Zeneli”-t në Gjirokastër, por edhe ato të filozofisë në Tiranë e ato të Gjuhë dhe Letërsisë shqipe në Universitetin “Eqrem Çabej” të Gjirokastrës. Jo vetëm kaq ajo është vetë lidhja jetike me natyrën, fati ynë i madh që të kemi magjinë e gjallë të këngës polifonike në mesin tonë dhe të mijëra e mijëra të tjerëve që i përkulen me nder shenjtërisë së saj në Këngë dhe Varg.

Poezia kushtuar poetit të grupit Muço Muho, ‘Jo mor jo, nuk vdes poeti’ nis me këto fjalë zemre: “këto fjalë zemre,/jan’ për Muçon tonë,/Poeti i Jonianëve,/Mbeti për gjithmonë!/Këndove Sarandën,/dëshmorët me radhë/o moj gjysmë e hënës/Bukovilë e shkallë/ ti gjithmonë na thoshe/Amanet ke lënë:/Në vdeksha, o shokë/përcillmëni me këngë...”. Ndërsa përkushtimi tjetër mes poezisë “Këngës tënde vetë ia ktheve” është për Petrit Metushin me halle: “Se ti je palc’ e gurit/atje, në Vergo në djepe/të rriti nëna me bejte...”. Aty ng fundi vargu i kësaj poezie përjetëson vetë atë timbër të zjarrtë që jep forca interpretuese e Polifonisë: “Buza të dridhet tek kënga,/syri tek vargu mbiu,/i këndove Shqipërisë,/që nga Jugu tek Veriu!”