ANTIKA MBJELL 27 QIPARIZA PËR TË VDEKURIT E SAJ

AGIM MATO

27 qipariza mbolli këto ditë Antika, në oborrin e ish shtëpisë së saj në Ninat. Ajo është motra e shkrimtarit tonë më tragjik, Bilal Xhaferrit, i cili vdiq i syrgjynosur në Amerikën e Largët. E ndërsa i mbillte thoshte: “Ky qipariz i madh është për gjysh Ferrikun që e bënë kulak dhe e lanë të vdiste i vetmuar nga uria. Atë s’e qasën në varrezat e fshatit, po e varrosën në ca ckërka e tani s’i dihet varri. Ky tjetri për babanë, Xhaferin, që nuk arriti të më përkëdhelte kur leva se e morën komunistët dhe e pushkatuan afër Delvinës si nacionalist, edhe pse ai nuk kishte shkrehur asnjë pushkë. As tij s’i dihet varri. Ky tjetri për vëllanë fatzi që s’u çmalla dot kurrë me të dhe që varrin e ka nga ana tjetër e dheut. Dashtë zoti dhe e sjellin një ditë. Ky këtu për nënën, ky për...” Dhe qiparizat i lëkund një erë malli e dhimbjeje që fryn nga thellësia e shpirtit të paqetë të Antikës. Eshtë po ai mall e po ajo dhimbje që përshkon vjershën e ndjerë të Bilalit, të shkruar dhjetra vjet më parë e të titulluar “Motrës sime Antikës”:

“Erdhi përsëri vjeshta

 me shira

 me fletra

të iku motër jeta

me rënkime dhe brenga

 o sikur të mundja,

guackat e maleve t’i çaja

 dhe horizontet t’i shtyja

e tek ty të vija

o sikur të mundja

përmes botës së kredhur në errësirë

të digjesha si një shteg drite

të rridhja si një qiri i shkrirë

 të ndriçoja rrugën tënde motra ime

po erdhi përsëri vjeshta

 me shira

me fletra.”

Ishte koha kur lufta e klasave i ndante njerzit për së gjalli. Po shuheshin familje. Të tjera mernin plaçkat dhe, për t’u shpëtuar goditjeve, migronin brenda vendit, në qytete ku mendonin se nuk do të arrinte dora e armiqësisë klasore që kishte pllakosur vendin. Nga zona e Çamërisë janë me qindra familjet që zunë Elbasanin, Durrësin, Sukthin, e deri edhe Shkodrën. Iluzion i kotë! Ishte e pamundur t’i shpëtoje asaj kuçedre.

“Unë isha femijë ende, kur erdhi në shtëpinë tonë halla dhe kërkoi të merrte Bilalin. Burri i hallës i tha Ferrikut, gjyshit: - Ma jepni mua jetimin se këta (e kish fjalën për pushtetin e atëhershëm) nuk do ta kursejnë as këtë, e pastaj fara juaj do shuhet fare.

Nuk e di po atëherë besoja se ata që vdisnin do vinin prapë në jetë dhe mendoja se babai do kthehej një ditë, se mamja, edhe ajo e vdekur, do kthehej. Kur dëgjova se do të ikte dhe Bilali qava dhe i tregova për ç’mendoja. Ai më shtrëngoi dhe më tha i ngashëryer: - Babanë do të ta ngjall, të betohem për këtë, por mamanë, ah, nuk ta sjell dot.”

Motërzeza nuk e pa më vëllanë. Ai iku lart e poshtë Shqipërisë me mbiemrin e ndryshuar, punoi nëpër kantiere për shtrime rrugësh, nëpër lugina të humbura të veriut, në trasetë e hekurudhave, pranë ziftit dhe çakullit të ashpër, dhe duke u pjekur, ju ngjall gjenia e fisit të tij të madh, sepse pak e dinte që ai ishte stërnip i Hasan Tahsinit të famshëm. Shqipëria, me pyjet e veta, me qytetet, me dhimbjet e hatashme, me atë izolim të kobshëm nga bota, me historinë e largët që e këndoi në libra, u bë dhimbja e tij për së gjalli. Ai botoi ato pak tregimet dhe vjershat  e tij të magjishme nga endjet e pafundme në këtë tokë të lashtë dhe hodhi në letër karakteret që njohu. Dua të përsëris edhe njëherë atë se Bilali ishte për regjimin si rosaku i shëmtuar i Andersenit, po që në të vërtetë ai ishte një mjelmë e argjentë. Vetëm kur lexoi librin e tij mori vesh Antika se Bilali rronte, se babai rronte tek ai, i shkrirë në tregimet e tij.

“Pas 20 vjetësh në 1968 e pashë përsëri, po për të mos e parë më kurrë” - tregon Antika.

Ajo isha martuar në Markat, ngjitur me Ninatin e saj të lindjes.

“Kisha tre fëmijë. E njoha që larg dhe rashë e zalisur në sofat. Më ka ndjerë i madhi zot, thashë e më solli vëllanë. Nuk e tregoj dot si u çmallëm. Më tha:

- He, ta ngjalla babanë?

- Ma ngjalle, xhan i motrës, - i thashë.

Harrova fëmijtë, burrin, shtëpinë, të gjitha. U bëra prapë fëmijë dhe i shtrëngoja duart fort. E përkëdhelja e s’i shqitesha sa nuk më shkoi në mendje se ai kish nevojë edhe të hante. U kujtua vet:

-Dua të ha njëherë, të ha nga dora jote, më bëj një qahi - më tha.

Atëherë mendova se isha marrosur dhe fillova me darndi t’i gatuaj. Bëja ç’bëja dhe kthehesha tek ai. Të nesërmen u zgjua herët dhe e gjeta duke shkruar diçka në një fletë të trashë vizatimi.

-Kujt ja bën atë letër, - i thashë.

-Njërit, - ma ktheu.

-Po merr një fletë të hollë, kjo është e trashë e nuk e nxë zarfi.

-Edhe ai që do ta marrë, kokën të trashë e ka – m’u përgjigj, pa kuptuar, e zeza, se ç’bluante mendja e tij, atë mëngjez në fshatin pranë kufirit me Greqinë. Nuk e merrja dot me mend se sa pisk e kish atëherë me qeverinë, se ja nxinin më shumë jetën tani që ishte bërë i njohur. Nuk e kish më gjallërinë e natës që shkoi. Nuk më fliste. Ishte i mpirë. Mendoja se mos më ishte zemëruar. Edhe kur iku, më dha dorën, më puthi po s'më tha asnjë fjalë. Vetëm pas dyqind metrash filloi të ma bënte me dorë. Me dorë, me dorë, me dorë derisa kaptoi dhe atëherë e kuptova gjëmën. Ai shkonte drejt kufirit, kaptonte gardhin e flamosur.”

Ajo dorë e ngritur lart përshëndeste me dhimbje tërë Shqipërinë që e deshte. Të tjerat dihen. Po Antika, tani që i ka rritur femijët e vet rron me merakun e fisit të saj të shuar. Kërkon t’i mbledhë të vdekurit në avllinë e shtëpisë që nuk është më, sepse diktatura i dënoi me vdekje edhe muret e saj, edhe çatinë. Tani u ka mbjellur vetëm qiparizat, atje ku do të ishte varri i secilit.

A do të mbushen ndonjëherë ato varre?

Sarandë, më 15 prill 1994