ETIKA E STUDIUESIT PËRBALLË ME FALCIFIKATORËT E ETNOKULTURËS

Bardhyl Maliqi

Po të perifrazoja dhe njëherazi ta parodizoja një prej këngëve më të preferuara të një prej falcifikatorëve tipikë të vlerave të etnokulturës do të ndalesha pikërisht te vargu “Me Bizant më zu inati…” dhe do ta titulloja shkrimin tim kështu: “Me Filanin më zu inati…”, por nuk e preferova këtë zgjidhje pasi kështu problemet që do të shtroj do të personalizoheshin dhe paragjykoheshin, ndërkohë që problemi nuk ka vetëm një protagonist, pasi moritë e problemeve të tranzicionit edhe në fushën e kulturës, letërsisë dhe arteve janë të shumta. Ndër to do të veçoja epigonizmin dhe plagjiaturën në muzikën e lehtë, shprishjen dhe banalizimin e këngës popullore, mungesën e vlerave të mirfillta në letërsi, etj. por mbi të gjitha më shqetëson mungesa e etikës dhe veçanërisht falcifikimi i vlerave.

Falcifikatorët e kulturës, letërsisë dhe arteve kanë mbirë kudo. Ata, paçka se nga vijnë, kanë disa tipare bazë:

1.        Janë përgjithësisht të pashkolluar ose gjysmëanalfabetë: mësues pa diplomë, masovikë kulture, ish kaptera ushtrie, guzhinjerë konviktesh apo brigadjerë kooperativash,

2.       Shtitren se iu dhimbset shume atdheu, kultura dhe etnia dhe bejnë çdo gjë për t’u dukur si shumë të interesuar, kopetente dhe kurajozë,

3.       Organizojnë veprimtari masive, ku të grumbullohen sa më shumë njerëz, ku të shiten si me kredibilitet të padiskutueshëm,

4.       Nuk i kursejnë paratë për botuar dokrra hini, siç do të thoshte Fishta,

5.       Këto botime kinse për etnokulturën iu shërbejnë si maskë për të ringjallur nostalgjinë për ish-diktaturën dhe socrealizmin e saj.

Në dukje ata të krijojnë përshtypjen se punojnë shumë, shkruajnë, prishin e shprishin, gjurmojnë, dallëdisen  dhe gatuajnë byrekë me miell të mykur, flcifikojnë vlera dhe tjetërsojnë të vërteta duke na u shitur hulumtues të identitetit kombëtar, njohës të historisë, kulturës, etnografisë, folklorit, letërsisë dhe artit etj. Kjo është e keqja e madhe e shkrimeve të tyre, e librave që kanë përmbytur libraritë dhe bibliotekat personale. Dhe e keqja tjetër është se nën maskën e vlerave gjallon pikërisht myku i politikës së kohës së diktaturës dhe diterambeve për ish diktatorin. Këto dy dukuri tipike vërehen në shumë libra dhe shkrime të tyre, po përmend disa tituj të njerit prej tyre, pasi lista është tepër e gjatë:  “Kënga që shtegëton në shekuj”, “Si lindin këngët e mëdha” “Gurët e lashtë të kështjellës së folklorit”  etj.

Ju pohova se duke dashur të shkojë deri tek rrënjët e kulturës kombëtare librat e tyre abuzojnë me përpjekjen afirmative për të shkuar tek rrënjët e indetitetit tonë kulturor. Këtë e thotë edhe titulli i triptikut “Gurët e lashtë të kështjellës së folklorit”. Kjo në vetvete duket si një përpjekje lavdëruese, megjithëse unë personalisht nuk do t’i preferoja shumë këta gurë e këto kështjella që na kanë lënë mjra vjet në robërinë e hijeve të veta të rënda. Për më tepër boll i kemi ngarkuar sheshet, lagjet, institucionet me emra luftëtarësh e njerëzish të pushkës. Kemi nevojë për dritën e diturisë. Thirrja naimjane: “Dhe dritë e diturisë përpara do’na shpjerë!” mbetet përherë aktuale. Sot, më tepër se kurrë.

Në librat e tyre kundërshtohen teza tashmë të vërtetuara. Dyshimi është nëna e filozofisë dhe e shkencës, por jo i motivuar ngaqë kështu do të bëj përshtypje. Njeri prej tyre, autori (F. Ç.) shkruan një libër të tërë për këngën brilante me protagoniste Hankon, si për t’i thënë Kadaresë dhe ne të tjerëve se kënga për Hankon nuk është një këngë për të bukurën, por për këngën elegjiake të kësaj gruaje të bukur. Mirpo ai harron ose fsheh vargje themelore të këngës. Kujt i thonë Hanko? Natyrisht një zonje të madhe. Pretendimi se ky është emri i gruas, gjë që edhe ka ndodhur, p.sh. si tek Hanko Halla, apo Zonja Çure, nuk qëndron, po qe se ndjekim versionin që kjo këngë është historike dhe jo lirike dhe për më tepër e hershme, pasi konkretizimi i emrave dhe ofiqeve të huaja të përgjithshme ende nuk kishte filluar. Ishte tepër herët për këtë. Pseudostudiuesi e ka lexuar njëmijë herë varguan “Hanko pelivaneja”, pelivan/e është thjesht një epitet që përdoret për të treguar gratë apo burrat e shkathët e të zhdërvjellët,  por kjo nuk do t’i shkonte fare një gruaje të përzishme. Këtu ka diçka që nuk shkon dhe mbase është dyshuese. Mos vallë kemi të bëjmë me një grua të bukur që kërkon patjetër të bjerë në aventurë, megjithëse është korbë e qyqe. Pra e veshur me të zeza si korbi dhe vetmitare e vajtuese e qëllimshme si qyqja?! Kjo shtegëtare e fatit ke gjetur varrezat, vendin ku mblidhen shumë njerëz dhe me finesën, elegancën, bukurinë fizike dhe vajin e saj rrënqethës kërkon patjetër të bjerë në sy, për të thënë djelmoshave dhe burrave të rinj, “Ej, jam ende e gjallë, e freskët dhe e bukur!” Tani, le të analizojmë pak vargun e harruar “Zogë elbasaneja”. Kujt i thuhet zogë? Natyrisht një femre të re e të bukur, dhe kur është vejushë, aq më impresionuese është kjo femër që shkon nëpër varre dhe ngjall të vdekurit dhe vdes të gjallët. Po me se? Me gjithçka: me trupin e gjatë dhe elegant, “me fustanet brane-brane”, me vajin rrënqethës dhe zërin melodjoz. Pra kjo është një këngë që hymnizon të bukurën në gjithçka, jo vetëm në paraqitjen dhe bukurinë fizike, e cila vetëm imagjinohet dhe buron prej përshtypjes së supozuar që lë figura, fytyra, trupi, eleganca fine, veshja, zëri dhe kënga rrënqethëse e Hankos.

Mirëpo problemi nuk është vetëm kaq. Në trojet shqiptare, me sa dimë ka katër Kamenica, tre prej të cilave të shprishura. Kamenica e Korçës e Vlorës dhe e Delvinës. Mbijeton vetëm Kamenica e Kosovës. Emri Kamenicë vjen nga sllavishtja, kamjenj=gur, pra është një emër mesjetar. Të katër kamenicat tona ndodhen në terren guror, tre janë të shkatërruara prej shkaqesh ende të pa studjuara mirë. Për cilë Kamenicë është fjala? Pasi kënga e Hankos këndohet në tërë Shqipërinë. Melodia e saj varion nga këngë lirike me bukuri e tonalitet të shtruar, në këngë ku lirizmi, erotizmi dhe tragjzmi thuhen së bashku, në këngë vajtimi të mirfilltë me zë të dridhur siç e këndon këngëtari nga Palavlia (fshat pranë Kamenicës së Delvinës), Pelivan Basho.

Vjetërsia e këngës, jo vetëm e kësaj,  por dhe e këngës së Petro Zhulatit e për më tepër ajo e Batos apo Pirros së Epirit është vetëm një vjetërsi e supozuar…Pse? Sepse dihet prej të gjithëve se këngët historike mund të jetojnë 200-250, maksimumi deri në 300 vjet. Tej kësaj hapsire kohore ndodh ose harresa ose legjendarizimi i tyre. Këngët tona më të vjetra historike që njohim lidhen me betejën e kualicionit Ballkanik, pra të serbëve, shqiptarëve e të tjerëve në Fushë Kosovë kundër ushtrisë turke. Që atje morën pjesë aktive shqipëtarët, kjo dihet prej të gjithëve, edhe që djaloshi Milosh Kopili-qi vrau Sulltanin dihet.  Megjithëse teza e fundit e I.Kadaresë se ai nuk ishte as shqiptar dhe as sulltanvrasës duhet marrë në konsideratë për arsye të mirëargumentuara. Ajo që nuk dihet saktë është se kur lindi kënga. Ka gjasa që ajo të ketë lindur më vonë se teatri epik i ngjarjeve, pra nuk është e shekullit XIV, se ndryshe do të qe shuar. Po ashtu fakti që aty nuk tregohen hollësi, pra kënga nuk është ngjizur me detaje jetësore tregon se është e mëvonshme. Ajo është një këngë historike evokuese dhe vlerësuese, populli e krijoi që t’u tregonte brezave të luftëtarëve të rinj të rritur në robëri se edhe një sulltan mund të vritet, edhe një ushtri e huaj mund të mundet. Kështu kënga përgatiti terrenin shpirtëror për të lindur një Gjergj Kastriot, një Skënderbe, një mbrojtës i shkëlqyer i atdheut të vet dhe krishtërimit. Por hipoteza serioze që e mbështet I. Kadare për origjinën serbe të Millosh Kopiliqit, emri i të cilit theksohet pikërisht për të lënë në hije rolin e princërve shqiptarë të betejës së FushëKosovës gjithashtu ka peshë.

Grupi i dytë i këngëve historike që ne gjithashtu njohim është ai për vetë Skënderbeun. Ato u krijuan në kohë dhe më pas. Pse? Sepse arbëreshët mesa duket i morën me vete nga atdheu kur u larguan fill pas vdekjes së kryetrimit për të shkuar në Kalabri dhe Sicili. Figura e Skënderbeut, Vrana Kontit, Gjon Muzakës, Lekë Dukagjinit erdhi bashë me emrin e Arbërisë dhe të Moresë nga ata që shtegëtuan në emigrim. Në këto  këngë sundon historizmi dhe mungon legjendariteti, dhe në është,  nuk është themelor.

Nëse do të pranonim tezat e Falcifikatorëve se këngët e Petro Zhulatit ajo e Hankos dhe për më tepër ajo e Batos janë këngë historike të krijuara në fillimet e kohës së  re, pra para 2000 vjetësh apo në kohën e Bizantit, atëherë përse të mos mendojmë se edhe këngët e mbledhura në Çamëri për Baton dhe për Pirro Burrin, pra për Pirron e Epirit, janë këngë historike, pasi dihet se Pirroja lindi në Ledhez të Çamërisë, u shkollua në Egjypt dhe luftoi kundër Romës, pra është personazh historik shumë i njohur. Mirëpo këto këngë kanë rreth 50 vjet që janë mbledhur dhe botuar. Për to ka pasur edhe polemika. Që ka pasur këngë historike për Baton dhe për Pirron e Epirit, kjo as që nuk diskutohet, por gradualisht ato janë legjendarizuar ashtu siç janë legjendarizuar apo rikrijuar figura e Gjergj Elez Alisë, Mujit dhe Halilit në Epikën tonë  të Kreshnikëve të Veriut. Mund të shtrihemi edhe më tej, më në thellësi të kohëve. Ka ende këngë për Baton, e çuditshme, por ka. Nuk diskutohet që tharmi i poezisë është emri historik Bato. Ka këngë lirike, posaçërisht ninulla, pra këngë djepi ku nëna i këndon të birit të bëhet, trim e i bukur si Pirro Burri, pra si Pirrua i Epirit. Mesa duket ka diçka këtu që e kapërcen qesëndisjen time. Botimet akademike kosovare për këngët historike tezat e këtyre falcifikatërëve i konsiderojnë përpjekje për shtyrjen e kufirit të njohur të këngës historike. Bukur! Po qe kështu debati im i hershëm me Institutin e Folklorit, për të përfshirë në balada, në këngët legjendare dhe në epikën historike këngët për Pirron ka qenë i drejtë. Tani është rasti për të trokitur edhe një herë, më fort dhe më këmbëngulshëm: Zotërinj, përderisa në këngët për Pirron e Epirit kemi një personazh historikisht të mirënjohur, kemi emra vendesh, ngjarje etj. këngët për Pirron duhen konsideruar këngët e para të epikës sonë historike. Elementi legjendarizues dhe baladesk që ato kanë marrë gjatë kohës është ndryshk i kruajtshëm. Pasi procesi ngjarje-mitizim, është i njohur qysh në antikitetin grek. Akili, Agamamnoni, Odiseja, Priami, Hektori, etj. janë personazhe historikë të mitizuar. Mos vallë kështu qëndron problemi edhe me këngët për Pirron dhe për Baton?! Dëshiroj, por kurrsesi nuk jam i bindur. Unë nuk jam thjesht një student i letërsisë që idealizoj kulturën e popullit tim. E di mirë se bindjet krijohen mbi bazën e njohurive dhe koncepteve shkencore, faktohen dhe argumentohen, dëshirat janë ndjenja subjektive, pra motivojnë moralisht, por jo shkencërisht qëndrimet.

Prandaj më duhet të ndalem një moment për të debatuar me vetëveten. Nëse do të kishim të bënim me këngë historike gjuha do të qe shumë më e thellë se te Buzuku, pra arkaike, dhe mbase do të na duhej një transkiptim apo përshtatje në shqipen e sotme letrare. Mirëpo gjuha e të gjitha këtyre këngëve nuk ka kurrëfarë arkaizmi, veç pak trajta dialektore jugore. Veç kësaj përderisa nuk kemi kryqëzim burimesh informative: gjuhësore, arkivore, historike dhe arkeologjike teza e njohur se këngët historike s’mund të rrojnë më tepër se 250 vjet është e saktë.

Gjatë gjithë triptikut nuk më lë shije të mirë gjuha emfatike e autorit, përcaktimet e vagulluara e jo fort të përshtatshme. Për këtë mund të merrja dhjetra shembuj, por kjo është puna e redaktorëve dhe recezentëve dhe jo e imja. Megjithatë do them dy fjalë për trajtesën “Ike Bato gjarpër-o” të renditur në fundin  e triptikut, si një çështje më vete. Koracat mbrojtëse me emra profesor doktorësh e artistësh të merituar nuk mund të justifikojnë mendimet shkencërisht të pambështetura dhe krejtësisht subjektive, të kësaj trajtese. Po citoj:

“Sikundër nuk u harruan ligjërimet për ta, (është fjala për Baton, Petro Zhulatin dhe Skënderbeun) me gjithë ndikimet negative të kohës moderne, edhe ligjërimet për Enver Hoxhën nuk do të ishin harruar, nëse mbi të nuk do të ishte ngritur ajo valë absurde mohimi dhe tjetërsimi dhe nëse jeta “moderne” nuk do të bënte efektin e vet negativ.

Megjithatë, emrin, cilësitë dhe bëmat e tij populli i përjetësoi në këngë, ashtu siç ka përjetësuar të gjithë prijësit e tjerë në shekuj duke i venë në qendër të këngëve dhe elegjive, të epikës së tij historike, e cila mbeti si kështjellë e indetitetit e qëndresës dhe e ekzistencës së tij si popull.”(triptiku: “Gurët e lashtë të kështjellës së folklorit” fq. 294-295)

Autori heq paralele mes Batos dhe Enverit, e quan Enverin Diell, prijës të madh, siç u ashtuquajt Luigji i XIV në Francë dhe Mao Ce Duni në Kinë, a thua se kemi të bëjmë me një apologji për diktatorin.  Autori e quan represionin romak për Baton, atë bizantin, për Petro Zhulatin dhe atë turk për Skënderbeun më të lehta se valën e mohimit absurd për Enverin. (?!) Tani le të pyesim: -Ky harrim është pasojë e valës së mohimit absurd dhe kohëve moderne të 20 vjetëve demokraci apo është zgjim i vetëdijes kombëtare për rolin negativ të figurave të ashtuquajtura historike të lidershipit komunist? Mos vallë elegjitë për Hoxhën kanë qenë si këngët e ngritura nga kalemxhinjtë dhe masovikët e shtëpive të kulturës për festivalet folklorike dhe ndaj u shuan shpejt?! Unë jam i bindur se shumica e tyre kanë qenë të tilla.

Ndaj zotërinj të nderuar profesorë, do t’iu këshilloja të paktën  t’i lexonit më parë veprat ku emri juaj është redaktor, recezent apo konsulent i një libri që pretendon të jetë një libër studimor. Po të ishte fjala për një vepër të letërsisë artistike, këtu liria e autorit dhe qëndrimi juaj veç pengesave profesionale s’ka të keqe tjetër. Po në këtë rast ne kemi të bëjmë me shumë më tepër se kaq. Mos lejoni të ndotet emri juaj, ndërgjegjja morale dhe profesionale, pavarësisht dashamirësisë me të cilën serviret.

Gjithashtu më duket se është paradoksale teza se kënga e vajit, elegjia është kënga e parë e botës. Kjo shkon kundër rrjedhës normale të gjerave. Njeriu lind, pagëzohet, rritet, punon, lufton, dashuron, martohet, lind fëmijë, por edhe sëmuret, plaket, plagoset dhe vdes. Pse, për ç’ arsye duhet menduar më parë për vdekjen pastaj për jetën? Kjo më kujton psikologjinë enveriste që ndërtoi 700.000 bunkierë në  vend që të ndërtonte shtëpi, një politikë miope që mendonte për vdekjen para se të mendonte për jetën, që e quante veten më të shtrenjtë se gjithçka.

Në të gjithas interpretimet që flasin për temën e lindjes së tragjedisë thonë se ato, ashtu si komeditë, kanë lindur nga këngët e Dionisit, perëndisë së verës, vreshtave, rrushit dhe erotizmit dhe jo të kundërtën. Jo vetëm kaq, por para tyre ishte drama e satirëve, qenie mitologjike gjysmë njerëz dhe gjysmë kafshë që u zhduk bashkë me festat e Dionisit që e lindën.

Pastaj po të shikojmë rrjedhën e letërsisë greke psh. kemi: këngë heroike, si: Iliada dhe Odiseja, të Homerit (shek IX-VIII); këngë didaskalike si Punë dhe Ditë e Hesiodit (shek. VIII-VII); këngë të lirikës monodike si të Safos, Alkeut, Anakreontit dhe këngë të lirikës korale si ato të Pindarit (shek. VII-VI-V), drama të satirëve, pastaj lind tragjedia dhe komedia. Në të gjitha tekstet për letërsinë në shkolla dhe universitete pohohet se:  “Në zanafillë lirika lindi nga himnet fetare dhe lutjet. Format e para lirike janë: elegjia dhe jambi. Përfaqësuesit e tyre janë: Arkiloku, Tirteu, Mimnermi, Soloni, Teogonidi dhe Simonidi. Jambet janë poezi satirike, ndërsa elegjitë janë lirika trishtuese, ku dominon mallëngjimi, melankolia dhe vaji, ndjenja që ruajnë tonalitet të njejtë. Kujtoni elegjinë e mrekullueshme “Si gjethet” të Mnimnermit. Strofa e tyre është distiku, vargu i afërt me hekzametrin (gjashtëkëmbëshin) epik. Pra siç e shohim jemi ende larg nga kuptimi i sotëm për elegjinë e cila i këndon një njeriu të dashur që ka vdekur.”  

“Epi i Gilgameshit”, një letërsi sumero-babilonase mbi 4000 vjeçare, më e vjetra e botës, i kushtohet jetës, dashurisë, mbretërimit dhe në fund trajton edhe temën e tmerrit nga vdekja dhe së fundmi fare dhe mospërfilljen e vdekjes dhe sfidën ndaj saj.

“Iliada” trajton hiostorinë e konfliktit greko-trojan nën pretekstin e rrëmbimit të Helenës së bukur duke u përqëndruar tek  51 ditët e këtij konflikti, pikërisht tek zemërimi i Akilit. Orgji, dashira, sherre, grabitje femrash, zemërime, duele dhe natyrisht edhe vdekja. Mirpo kë trajton si motiv bazë Homeri, babai i letërsisë botërore, pikërisht zemërimin dhe jo vdekjen. “Këndo Hyjneshë mëninë e Akil Pelidit, / që shumë idhnime e kobe akejve u solli.” Etj…

Ja vlen të përqëndrohemi në një argument thelbësor. Në librin në fjalë na serviret kënga për Petro Zhulatin si krijim  folklorik i shekullit XI. Po e citojmë sipas autorit në fjalë: “Lum o bir Petro Zhulati,/kal’ i kuq sa gjysmë shpati/ me Bizant të zu inati.//Ç’i bëre gjith’ ata trima/me kuajt si vetëtima/jataganët vringëllima.”

Dy pyetje themelore janë në këtë këngë edhe sikur ta marrim si të mirëqenë figurën e Petro Zhulatit si personazh historik.

1.       E para Ç’kërkon emri Bizant në një këngë të pretenduar se vjen nga mugujt e mesjetës (shekulli XI) në kohën kur për bizantin dimë këto gjera:

"Perandoria Bizantine" është një term modern do të kishte qenë shumë e çuditshme për paraardhësit e tyre, i cili e konsideronte veten e tyre romakët dhe perandorinë e tyre të Perandorisë Romake. Emri origjinal grek ishte Rumani (Ρωμανία) ose Basileia Romaíon (Βασιλεία Ρωμαίων; Perandoria Romake), përkthimi i drejtpërdrejtë i emrit latinisht, Imperium Romanorum. Ajo u quajt "Perandoria Greke" nga bashkëkohësit e tij në Evropën Perëndimore (për shkak të mbizotërimit në atë të gjuhës, kulturës dhe popullsisë greke). Në botën islame ishte i njohur si (Rum, 'tokën e romakëve') dhe banorët e tij si Rumis, kualifikuese që zgjerimi i dha fund për të aplikuar për të krishterët në përgjithësi, dhe veçanërisht për ata që mbetën besnikë të besimit të tyre në territoreve të pushtuara nga Islami.

Termi "Perandoria Bizantine" (nga Bizantin, emri i lashtë i Stambollit) ishte ide e gjermane Wolf historian Hieronymus, i cili në 1557-shekulli pas rënies së Konstandinopojës, ai përdoret në punën e Corpus Historiae Byzantinae e tij që të caktojë këtë periudhë histori në krahasim me kulturat greke dhe romake të antikitetit klasik. Termi nuk ishte përdorur zakonisht deri në shekullin e tetëmbëdhjetë, kur u popullarizuar nga shkrimtarë francezë si Montesquieu.

2.       Le të shohim disa tekste jo më të shekullit XI, pasi s’kemi asnjë mundësi,

a)      por të shekullit XVI, saktësisht të vitit 1555, nga “Meshari” i Gjon Buzukut, të sjellë me alfabetin  eshqipes së sotme:

<<…U Doni Gjoni, biri i Bdek Buzukut, tue u kujtuom shumë herë se gluha jon nukë kish gjo të të ndigluom nse shkruomit shenjtë, nse dashunit nse botëse, sanë, desha me u dedigune përsa mujta me ditune, me zbritunë (me ndriçue) pak mendetë e atyne që ndiglojinë …>>

b)      të shekullit XX, marrë nga “Visaret e kombit”, botim i vitit 1937, marrë nga parathenia:

“Shpirti i rapsodive âsht fjesht shqiptár, pse paraqet kjartë të gjitha karakteristikat e Shqiptarit e vetëm të Shqiptarit: besa e zânavet, e orvet dhe e kreshnikvet; burrnija e trimnija e tyne edhe me anmiq: me slavë; bestytnít e popullit t’onë, doket, miku, dashtnija e ndera e familjes, trminija e ndera e gravet etj: shprehen ndër kângë në mënyrë të gjallë, e janë ngjyrat e ndryshme, me të cillat rapsodët e maleve t’ona paraqesin fytyrat e herojve në ket duel.” 

c)        Dhe së fundi një Varianti i këngës sipas Hahn, marrë nga “Mbledhës të hershëm të folklorit shqiptar (1635-1912), fq. 79, Tiranë 1961:

“Mbeçë, more shokë, mbeçë/ Përtejë urën’ e Qabesë/ Të m’i falei nënesë,/ Të dy qetë të m’i shesë,/ T’i apë nigja së resë./ Ndë pjetë nëna për mua, T’i thoi se u martua; /Ndë thëntë seç nuse muar,/Tre plumba ndë krahëruar,/
Gjashtë ndë këmbë e ndë duar;/ Ndë thëntë seç krushk i vanë/Sorrat e korbat’ e hainë.”  

                Nga ballafaqimi i teksteve të mësipërme me tekstin e supozuar si tekst i një kënge të shekullit XI përfundimet mund të nxirren lehtë.  Ky është një spekulim i hapur, një falcifikim në emër të pseudopatriotizmit dhe pseudoshkencës. Tekst i këngës për Petro Zhulatin është prodhim spekulativ i fundit të shekullit XX ose fillim shekullit XXI. Ku mbeten studiuesit, redaktoret, recezentet kur pohohetn absurditete të tilla si këto:

“Mendojmë se kënga elegjiake e epikës sonë historike “Me Bizant të zu inati” duhet të ketë bërë pjesë në Këngët e Para të Botës.” “Gurët e lashtë të kështjellës së folklorit” fq. 280

Duke u nisur nga problemet e trajtuara në këtë punim le të nënvijëzojmë idetë kryesore.

·         Së pari nuk mund të quhet studim apo ese studimore një shkrim çfardo, i cili nuk u përmbahet kërkesave të rrepta shkencore dhe nuk është pjesë e punës së një dijetari profesionalisht kopetent në atë lëmë.

·         Së dyti autorët, redaktorët recezentët, shtëpitë botuese dhe portalet e internetit që shkruajnë,  lejojnë dhe promovojnë  botime të tilla duhet të përgjigjen para ligjit për falsifikim të vlerave.

·         Së treti është rasti edhe njëherë të hartohet kodi i etikës për  studimet shkencore, pasi vjedhja dhe falcifikimi i vlerave  po e rëndon edhe më tepër situatën. Nuk jemi për vendosjen e cezurës ideologjike dhe politike, por për barrjerë të veprave pa vlerë dhe falcifikimit po.