Rikthimi i Ifigjenias

JANI RICO (ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ)
Rikthimi i Ifigjenias  (1971-1972)
Fragmente.

...
Avull  luanët e gurtë të portës
në qoftë se u frynë
zhvendosen, ikin dhe porta nuk bie
sepse  portë nuk ka  të hysh dhe të dalësh,
vetëm rrobat e lagura të nderura në tel
lëkunden me një kuptim indiference të fituar.

Më thuaj, pra, pse të gjitha ato?- ç’ ishte? ç’ është? Vrasje,
             fushata,
hakmarrje, anije të fundosura, vende të rrënuara
dhe sipër  rrënojave një kolonë e lartë prej mermeri
( e vure re atë fotografinë në dhomën e babait?), sipër
              te kolona
më këmbë një i pa sy i mermertë me një lirë
guxon të  nënvizoj  me drejtqëndrimin  e verbër
mungesën e çdo kuptimi.

Dhe ne,-
ja këtu , mbërritëm në Argos, në dheun e kuq
ku shkelëm   të parët  të rifillojmë, duke mos gjetur
                      tani
as gjurmën e këmbës sonë as gjurmën
nga sandalet e lagura të nënës  në shkallën e sipërme,
             siç thonë,
tek dilte nga banja.  Ja ku jemi,  këtu,
fitimtar gjoja ( të mundur) nxorëm mbanë
një <<qëllim të madh>> që nuk e vumë ne në veten tonë.
           Dhe, shiko,
shëmbëlltyra e drunjtë dhe e shenjtë e perëndeshës që bartëm- shikoje
sipër në karrige-
një kërcu, shqeto, i zhveshur, i prerë në copa të mëdha. Që nga
          vitet e mia të para,
shumë më parë nga Aulisa*, ndjeva gjithmonë
sikur më kishin lidhur sytë me një shami të huaj,
sikur më kishin maskuar-  nuk e di se çfarë- ka mundësi
                  në engjëll
ose dre, ndoshta  flutur – nuk dija. Vetëm
se ndjeva në anë të supeve të mia të kenë ngjitur( jo varur)
një shportë  me  lule të bardha  prej letre
a  ndonjë program teatri dhe   duhej
të ecja mbrapshtë që ta shikojnë ,
ose  flatra të mëdha prej kartoni
që aq shpesh  çngjiteshin nga pesha e tyre, duke marr
dhe një copë nga lëkura ime- i ngjisnin përsëri
sipër plagëve të mia,- dhe as, natyrisht, të fluturoj
as të mbështetem.  Dhe nëse shkonte një merimangë
            në këmbën time
 nuk do të mundesha të përkulem ta dëboj. Vetëm më këmbë
                     dhe vetëm me dorën
si të verbëritë, kisha mundësinë të njoh erën, gjërat, muret.
E di, -njësoj dhe me ty, i dashur dhe më keq ndoshta. 
                     Ty
të kishin ngjitur në pëllëmba dy thika. Nuk të kishin
për fluturim, si mua, por të vraposh. Prej vitesh
jemi të sëmurët nën mbikëqyrjen e njerëzve të tretë.
Në shtëpizën tonë hynin, në çdo kohë, disa autoritar,
disa burra të panjohur,
nxirrnin  kapelat e tyre të mëdha ( jo për respekt,  por për
arsyet që vetëm ata i dinin)
shembeshin  në divan, vinin kapelat në gjunjët e tyre-
ndoshta fshihnin diçka aty brenda – ndoshta
qimet e ashpra të duarve ose
avullin e ngrohtë nga flokët e tyre. Rinin aty duke pritur
vdekjen ton të sigurt, duke pritur të marrin lavdinë ton që,
 ata, me të gjitha shpenzimet tona,  kishin organizuar.

Dhe ne, që t ‘i shmangemi  vështrimit të tyre, ngulnim  vështrimin
poshtë në duart tona që dobësoheshin orë pas ore, dhe në çast
i fshihnim   duke i bërë kryq, nën sqetullat tona, kthenim sytë,
duke i bërë akoma më të sëmurë që ata të qetësonim
(dhe, sigurisht, të fshihemi) i kthenim
fortë, fortë, me një pamje ndërkaq  relaksuese*- sytë tan ,
o zot, që na i kishin tashmë të mbyllur. Dhe nuk na mbetej më
veçse të shikojmë  brenda vetes, gjithmonë e më brenda
më poshtë enigmës,  më poshtë frikës dhe dhimbjes
atë të ëmblën,  përuljen inkurajuese,
atë të pakufizuarën,  varfërinë ton të urtë. Tre shërbëtoret
kishin  dal që herët për  pazar, vonoheshin,
era e gjellëve nga kuzhina ngjiste shkallën 
më e fortë dhe e rëndomtë se padurimi i të uriturve
dhe lavjerrësi në  dhomën e ngrënies nuk kish ndaluar.

Atë verë vërtetë u sëmura. Më kujtohet,
 vërtetë,se, pas sëmundjes, isha mbushur me puçrra.
Dhe e dija: brenda vetes kishte shpërthyer si pemë e panjohura.
Shumë u shëmtova.
              Sa simpati
 më kishin treguar në sëmundjen time dy motrat tona
u shndërrua në neveri. Më shmangeshin
sikur tu isha fajtore për diçka që nuk donin ta rrëfenin,
sikur unë të kisha tradhtuar  të fshehtën e tyre. Kështu
së fundi mbeta  e vetme, e domosdoshme
të familjarizohem  me fytyrën time të re. Më linin të qetë
në cilëndo dhomë që të ndodhesha. Kisha mundësinë
të provoja të gjitha bizhuteritë e nënës përpara pasqyrës
-vathë të gjatë si  bishta meteorësh,  byzylykë
nga nepërka të florinjta paralele gjer lartë te bërryli, atë
gjerdanin me maskat njëra ndanë tjetrës
njëra tragjike, tjetra komike, të  bashkuara me unaza
në pjesën e sipërme të veshëve të tyre,- atë, shumë rrallë,
e vinte nëna, - sikur ta respektonte ose ti trembej.
         Më pëlqeu
ai mërgimi i ftohtë, mençuria e fshehtë
 poshtë aparencës  së shtyrë e leptike. Brenda
                  pasqyrës
shkrihej  e errët fytyra ime  e ndërsa  binte mbrëmja,
shkrihej dhe konturi i bizhuterive mbetej vetëm
diçka si shkëndijëz  nga zjarre të vjetra sipër në kodra
ose ndonjë shkëlqim i paqartë që ndoshta nga ajo të kenë
         lindur.

Më kujtohet kur afroheshin atëherë karnavalet. Nëna
mendoi të më veshi  dre.  Kish përgatitur gjithashtu
një maskë të bukur  prej drenushës së vogël
ndoshta që të më fshehte  puçrrat. Si e vesha
u ndjeva e fundosur  në një thellësi të errët, nga ku ndërkaq
mund të shikoja më ndritshëm. Mbante erë
bojë vaji,  kartoni,  letre dhe  akoma
një erë  boshllëku të mirëmbajtur e të nevojshëm. Më befasoj  disi
çastet e para një prekje e ashpër në mollëza
sikur të mos nxërja. Për pak
u krye vendosja pa shumë përpjekje. Ndjeja
një mbrojtje serioze të largët dhe liri.
Ajo maskë e mirë më hiqte pothuajse përgjegjësinë
e cilësdo lëvizjes sime. Nuk isha më unë,
isha tjetri dhe poshtë tjetrit, ose brenda  tjetrit,
isha  tërësisht unë, vetëm unë. Mund të bëja
kërcime që më parë kurë nuk do të  vendosja. Gëzoja
një shkathtësi, një favor, një zhdërvjelltësi të ashpër . Fjalët
duke kaluar nëpërmjet galerisë së një goje të huaj, merrnin
një tjetër guxim dhe një kumbim tjetër . Duke folur gjuhën
e drenushave ( dhe nga që drenushat nuk flasin)  zbuloja të pa-
              -pritura dhe shqiptoja
të vërteta të mrekullueshme dhe tinguj më të thellë që më parë
              nuk i dija, nuk i imagjinoja. Dhe kisha
një ndjenjë të veçantë për fjalën <<burim>> dhe ndoshta akoma
një spitullim të fshehtë që më parë do ta gjeja krejtësisht të
         papërshtatshëm te vetja.

Maskën,dje pasdite, e gjeta
në një sirtar të nënës, të mbështjellë me pambuk
brenda në letër të bukur mëndafshi, e lidhur me shirita  blu.
             Vende, vende
është sfilitur boja ,  kanë rënë flokët. Doja
për një çast ta vishja përsëri,- nuk guxova. Shikon
hyn midis që nga ajo kohë drenusha të tjera, veprime të tjera,
luftëra, mite
dhe do të ishte e vështirë  aplikimi lëkurë me lëkurë.
Çfarë presim, atëherë, brenda  në atë shkretim?Çfarë presim
           akoma?-
sepse(nuk ka asnjë të mirë ta fshehim): presim akoma
pas portës, pas  veshjeve tona, pas vdekjes sonë,
pas syve tanë, brenda errësirës lëvizëse,
brenda dhomave tona të plakura me perdet e gjata e të
        grisura
të lëshuara me pamje të theksuar gjer poshtë, që të tregojnë
se gjoja nuk presim.

                                         Ndonjëherë,
që hap dritaret, kam përshtypjen se kërcejnë brenda
                në dhomë pemët
si burra të djegur nga dielli, trupmëdhenj, të plogët kundrejt
                forcës së tyre,
të zënë ngushtë para zbehjes sime, nga mungesa e diellit,
nga mbyllja brenda vetes. Dhe unë e humbas. Ndjehem
shumë e përgatitur, shumë depërtuese, sikur  pak më parë
të kisha mbaruar ushtrimet e mia  më të vështira në harpë.
             Në mure
varen akoma pjesë të errëta muzike si lëkurë kafshësh dhe
            atëherë
nxitohem për një buzëqeshje , për një justifikim,
për një  veprim elementar  shkoj në kuzhinë,
sjell tabakanë, gotat, kanën e madhe prej kristali,
e lë në tryezë dhe kana është bosh. Dalë përsëri
dhe dëgjoj nga jashtë që burrat bisedojnë me veten
me një thjeshtësi të mrekullueshme, të padyshimtë,
pa vënë re kanën bosh dhe njërën gotë të krisur. Dhe
papritmas vjen nata.

Jashtë kalojnë turmat me fener, qëllimisht, jo për të parë,
vetëm për hijet e mëdha që ngjitin gardhet, shkallët,
kërcejnë nga baxhat në perde dhe divane,
përgatisin harqe atje ku s’ ekziston asgjë
ose vetëm një karrige e harruar në lagështin e kopshtit
ose vetëm rodhani nga peri i mbarua në dysheme
dhe kukullat monokulare në krevatet e të vdekurve.

O, po – askush nuk është që të mos pres, sidomos në
            mëngjes,
në çastin që zgjohesh dhe vonon të shkosh këmbën  në
            heqël,
vonon se përgjon çdo tingull jashtë e brenda,
kërcitje, hap, krisje, kollitje, se shumë do ta doje
të mbash qëndrimin apatik, të ndalësh
atë lëvizjen, në duar, në sy,  në buzë,
të një mos durimi  të fshehtë e të pashtershëm. Sa të thellë
                  mëngjeset,
me gjithë thellësinë e tyre të mbyllur nga drita, në çastin
            që lahesh, në çastin
që pi kafen tënde duke parë xhamat,  dhe pas xhamave,
dhe janë të palarë xhamat,  dhe  drita sipër tyre shtresë,
dhe as që dëgjon  shërbyesen që diçka pyet. Veshi  yt
është mbërthyer gjetkë, në një frazë të padëgjuar
si uji në gotë: << sot sigurisht>>.
                                                                                     Në ajër
e ndalur era  tinëzare, me sa duket e shkëputur,
 nga lëkura e vjetër e  çantës së nënës
ose nga çanta e postierit.

                                                             Dy hapa brenda pragut
qëndron tashmë një lajmëtar i bukur, aspak i pluhurosur
megjithëse ka mbërritur nga  kohë të largëta. Flokët e tij
me kujdes të krehura, ende të lagura. Në buzët e tij
refleksi i pasqyrës.
                                     <<Je i pavdekshëm,>>  thotë
me respekt rinor. Dhe ikën.

Shikon  qilimin,- asnjë gjurmë nga këmbët e tij.  Atëherë
duhet të ketë ardhur  dhe ka ikur  fluturimthi, megjithëse
           mban mentë
nuk dukeshin flatra në supet e tij as në kyçet e këmbëve.
                      Çohesh atëherë
vendos  të njëjtin disk  në gramafon, ulesh përsëri,
sjell trupin tënd  në tingujt - se muzika
gjithmonë lehtëson pritjen, mbush  disi largësinë
midis dy pikash,  përzien në një seksion të përkohshëm
                  ato dhe atë, shkrinë kohën
duke lënë të dukshme vazhdimësinë në një qartësi që të lejon
të shikosh përsëri në një fund deti të qetë, ngjyra të palëvizshme
nga gurët,  pyje ujor dhe çelësin e humbur të kasetës.

...

                                                                           Kalin tënd të drunjtë
e gjeta dje, jo në katua me mobiliet tona të vjetra,
e gjeta poshtë krevatit të nënës dhe, e çuditshme,
mëndja ime shkoi tek ai i Trojës. ndaj,
nuk duhet të ankohesh, vëllai im.
Herë –herë sa ndodhën më duken sikur të mos kenë ndodhur.
Nuk e mendon dhe ti? Dje natën
dëgjova përsëri pas mureve atë fjalën:
<<dritë,>>  <<dritë,>>  << dritë,>>  << dritë,>>  fjalë tipike
               përsëri dhe përsëri
si inkurajim dhe ironi njëkohësisht – ndoshta ishte
 papagalli i tretë i nënës – thua, me të vërtet të ketë mbijetuar
nga përkujdesjet e fshehta të  shërbëtores?  Shumë qartë
e dëgjova.

U ngrita. Solla trupin të dëgjojë më mirë. Nuk  mundesha të dija
nga  vinte – më këndej, më andej, nga brenda  shtëpisë,
              nga jashtë shtëpisë,
pash nga dritarja, asgjë. Poshtë në fushë qyteza flinte.
Të pakta dritaret e ndriçuara. Nuk kishte hënë.
Dhe përsëri << dritë>> -  një  pauzë – <<dritë>> tjetër pauzë.
E ndjeva:  diçka përgjigjej brenda meje, më brenda se kujtesa.
            Sytë e mi
kërkonin pa dashjen time në errësirë për një pemë, për një oxhak,
për një insekt, për një yll ndryshe nga të tjerët, ose
 për kangjellat e kopshtit, për një zjarr të vogël
              nga kodra në kodër,
 për diçka ku të kisha mundësinë t’i them <<faleminderit>>.
                                                                                          Dhe pashë
pikërisht poshtë nga dhoma e babait dy kuajt e tij të bardhë
me qafat e ngritura të shikojnë lartë, sikur të shikojnë
babanë më këmbë te pragu ( nuk kisha mundësinë   të shikoj andej
megjithëse , isha përkulur gjer në mes)
më këmbë me uniformën e tij dhe dritëzën nga  përkrenarja
të reflektoj sipër hundëve të tyre, syve të tyre, krifës –
shkëlqente gjithë bardhësia e kuajve
si dy engjëj në tokë me krahë të shtrënguar  brinjëve,
vetëm një shkëlqim i dyfishtë , i ponderuar nga zëri i papagallit
<<dritë>>, << dritë>>, më e fortë tani dhe më e shpërndarë.
Dhe mund të flija, - nuk e di. Në mëngjes , i pash me të vërtetë
kuajt e babait, pak të plakur, të plagosur,
të hynë nga porta, të ngarkuar me kosha të mëdha,
ndoshta duke u kthyer nga  pronat. I pash në sytë. Nuk më
              njohën.
 Ishin të verbër. Bujku më përshëndeti.  Dhe dëgjova përsëri
të njëjtin zë:  <<dritë>>,  <<dritë>>, më i butë tani, më i
dhembshur, më i trishtuar.

Nuk e dëgjon dhe ti herë pas here, mirësia ime? Mos thuaj jo.
Përpiqu dhe ca, ‘’Ashtu si ti,  po aq mirë dhe unë e njoh:
është se duam, ende, ta dëgjojmë,
atë që nuk dëgjohet, që nuk e dëgjojmë.
                                                                                       Shiko, agon.
Ajo nuk është dritë? (dhe le të mos dëgjohet). Shiko,
si  ndriçon i qetë uji në gotë.  Ndriçon
si në fytyrën tënde një miratim i ëmbël. – Çfarë vezullimi i bukur.

Ndoshta ne të dy që njohëm se asnjë ngushëllim nuk ekziston
                 në botë,
ndoshta,  thjeshtë për atë  , ne të dy ( madje dhe çdo njëri më vete)
të arrijmë përsëri të ngushëllojmë dhe ndoshta të ngushëllohemi.

....

Përktheu: Vasil  klironomi