Shënjtërimi i shtëpive tona…dhe Niko Kacalidha.

         

Nga Timo Mërkuri

-Ishte rastësi fakti që ai lindi në Leshnicën e Sipërme, aty  ku koha ndau kufijtë e dy shteteve. Por ndoshta kjo rastësi ishte edhe fati i tij, për të hedhur shikimin dhe mendimin tejë  klonit, aty ku dhe zogjtë kishin ndrojë të vejevinin. Poshtë këmbëve të tij, një lumë i rrëmbyer gërryente shpatmalin, duke i bërë më të largëta brigjet dhe pemët nëpër to.

E bashkë me to edhe zogjtë  këngëtarë.

E hidhte shikimin te bregu i përtejmë ku zbardhnin e skuqnin lule të shumta, por s’mund të shkonte bashkë me të, t’u mirte erë a t’u këpuste një gonxhe a një petale së paku. Shpesh, tendoste krahun e tij fëminor dhe  hidhte gurë drejt bregut tjetër, si për të parë a qenë afruar ndopak brigjet dhe a qe rritur ndopak ai vetë. Ndoshta edhe për të tentuar të kalonte me not atë lumë të rrëmbyer. Por dhe  gurët i  binin në lumë, si për ti treguar pamundësinë e mbritjes “atje tejë”.

E po, në qoftë se  nuk kishte forcë fizike të hidhte as gurin e llastikut në bregun tjetër, askush nuk e pengonte mendimin e tij  të shëtiste lule më lule e pemë më pemë në dherat e bregut tjetër. Sepse aroma e atyre luleve e pemëve vinte bashkë me përallat e gjyshes, me këngët e nënës. Ja sillte nëpër  këshilla dhe  ai burri me mjekër të thinjur, që i ulur pranë oxhakut, me një libër në dorë,  lexonte  (apo  shkruante) Iliadën dhe Odisenë? Ishte Homeri apo babai i tij, ky plak i ditur,  që e njohu  qysh në fëmijëri me Hektorin dhe Akilin, të cilët i admiroi.( Thellë në shpirt ai  u magjeps, bashkë me Odisenë, nga bukuria e Naustikës dhe sigurisht, ra  në dashuri me të.Por i jati, von, shumë von e mori vesh këtë dashuri të të birit. Epo, helbete, baballarët, të fundit i mësojnë dashuritë e fëmijëve).

-Ishte rastësi që ai lindi në atë  breglumi, ku ndaheshin dy shtete, dy kohë, dy stinë.

-Ishte rastësi që ai e kishte  shtëpinë diku, në një cep të legjendës, ku rrugën për aty na e dëfton vetë, te poezia Shtëpia ime në shpat të ferrit, ku shkruan :

Shpella që të nxjer në ferr,bodrumi/ i klithmave dhe ulërimave të mia/.Plasi damari i ferrit dhe u quajt Skotini/ strukur nënë eshtrën e brinjës së shtëpisë sime.

…dhe te pragu i asaj shtëpie ai dilte e priste ..vjeshtën, thjeshtë, siç del i zoti i shtëpisë të presë mikun që bujt nëpër natë. Se po nuk dola unë nëpër rugë, kush ka/ për ta pritur vjeshtën? Dhe vjeshta vinte,  herë me Elitis e herë me Kostas Mondis e Jorgo Moleskies,Taqis Varviciotis a Jorgji Aleksiu, Sofokli Lazaru e Rula Ioanidhu-Stavru.  Pinin kafen e mikpritjes te shtëpia e Nikos dhe më pas, shoqëruar nga ai, vinin drejt nesh, për të na folur për një poezi, që aqë pranë e kishim dhe aqë pak e njihnim. Dhe kur ktheheshin në  vendin e tyre, mirnin me vete, jo vetëm librat greqisht të Niko Kacalidhës por edhe përkthimet e tij  të krijimeve të  Kadaresë, Agollit, Arapit, Zeqo, Bllaci,Londo, Papleka etj etj, duke u treguar miqve të përtejlumit  se sa bukur këndohet në shtëpitë tona. Dhe mbi  ato brigje, ku frikohej dhe era të kalonte, ai ndërtonte një urë kalimi për poezinë e dy popujve. Përenjtë e rrëmbyeshëm të socrealizmit dhe ato të   një nacionalizmi  të sëmurë, dallgët e moskuptimit të artit modern të ngritur nga era e një meskinitetit mjeran  përplaseshin mbi harqet e kësaj ure. Dridheshin harqet e  urës  dhe  rrëzohej me rropamë e gjithë ngrehina. Ishte e rëndë pesha e artit, për tu mbajtur nga ato harqe ure, të cilat goditeshin çdo çast nga dallgë  gjithnjë në rritje.  “Perënditë” me siguri kërkonin flijim. Dhe si në legjëndën e urës së Artës,  te harku kryesor, ai murosi zemrën e tij. Prandajë kanë atë dridhje, të lehtë, si kordat e zemrës, përkthimet e tij. Qoftë përkthimet e autorëve grekë në shqip, qoftë dhe përkthimet e autorëve shqiptarë në greqisht. Qoftë edhe vetë krijimet e këtij autori dygjuhësh. Ne shkruajmë në një gjuhë  dhe kemi  bekimin e popullit tonë dhe e ndjejmë peshën e përgjegjësisë për këtë bekim. Po ti more Niko Kacalidha, që shkruan në dy gjuhë, i bekuar dy herë, nga dy popuj sa të lashtë aqë dhe të rinj, si e mban në atë trup të imët, atë peshë kaqë të madhe? Unë, vërtet, ta kam dhe s’ta kam zilinë.

…dhe në dritaret e asaj shtëpie ai dilte e përgjonte erërat

…ndoshta, nga ajo dritare ku stërgjyshi i tij fliste me yjet…Stërgjyshi që fliste me yjet dhe merte pjesë/ këmbëkryq në koncilet e yjeve….që shoqëroi/ Odisenë në Dodonë dhe u preu një degë nga druri  /profetik argonautëve për shtegëtime…

…në boduarin e asaj shtëpie ku …fle mbretëresha e urtësisë/…Fle  fatthëna e Dodonës/ Fle orakulli i thinjur i Delfit/ Dhe druri profetik shkund gjethet e fatthënave/…mos i zgjohen shënjtorët/ që flenë të pafajshëm në prehërin e saj të Shën Mërisë… se ajo është gjyshja ime.

-Dhe, me që e pruri rasti,unë ju them se, nuk është e rastësishme që në atë breg të jetës e të botës së tij, ai e shndëroi atë shtëpi në  një …kishë të vogël,(apo shtëpitë tona kanë qënë kishëza kahmoti) në hieroren e të cilës ndrin konizma e Shën Mërisë. Dhe në qoftë se kjo Shën Mëri ju ngjan me gjyshen e poetit, nuk jini dhe aqë gabim. Se gjyshja e tij është ajo që …shkruajti ungjillin e …poetit. ….Krishti u kryqëzua në Leshnicë/…dhe në Leshnicë do ringjallet së vdekuri/ sipas ungjillit të gjyshes sime.. Sepse Gjyshja ime ishte vetë Shën Mëria e borzilokut dhe e dhimbjes së përgjakur/që vuri kujen në shpellat e mia të shpirtit/ dhe u bë ikonë e shtëpive tona. Kaqë shumë shënjtëri, kaqë shumë dhimshuri ka në atë portret gjysheje, sa që  lehtësisht e saktësisht mund të identifikohet me  portretin e Shën Mërisë. E pra, miqtë e mi, dijeni nga unë: nënat dhe gjyshet minoritare janë personifikimi më i saktë i Shën Mërisë mbi dhe për nga përvujtmëria dhe humanizmi  e besimi që shpërndajnë. Nën ato veshje të  zeza tradicionale, është një zemër e madhe e bardhë, ku ka vetëm lule e këngë  e… bukë për të gjithë. Dhe një burim urimesh e bekimesh, plot ëmbëlsi, që ta bëjnë udhën dritë e  të heq çdo dhimbje e lodhje të kësaj jete.

Lum kush i mer ato bekime!

 Prandaj ka kaqë shumë ungjillizim në poezinë e Nikos. Jo vetëm te Ungjillizimi i zogjve, jo vetëm te Ungjillizimi i pemëve.Edhe ëndërat kanë Ungjillin e tyre, shkruar nga … vetë Zoti që del nga tempulli, Poeti. Zotat që dalin nga tempulli…duke treguar me gisht botën, janë poetët.

Dhe Nikua  vë përpara kopenë e tij të dallgëve, a kopenë e tij të yjeve dhe të ëndrave që i shtegëton nëpër motive, stinë e vise e vjen drejt nesh. Dhe përsëri, kur lodhen nga rruga e gjatë, ose mer ndonjë degë peme plot lule e zogj nga Leshnica që tju bëjë hije, ose  i kthen në vendlindje, sepse  për të, qëndra e botës është Leshnica e tij. Vetëm Leshnica ka gurë që të dehin me eliksirin e tyre, vetëm në Leshnicë këndojnë zogj …të pagëzuar,vetëm në Leshnicë mund të dëgjosh Profescinë e drurëve dhe  vetëm nga Leshnica mund të shohësh Orfeun duke qarë në dafinat e Butrintit.

…Vetëm nga Leshnica e tij, mund të nisesh në  viset e panjohura të poezisë  si Argonaut.  Argonaut u qepa në anie…/dhe ovullat e thata të vetmisë/ i prisha dhe ato, i treta.

…Ishte vërtet rastësi që  ai lindi aty, në atë breglumi.

Por ishte dhe fatlum që lindi në atë breglumi. Aty, ku dhe shikimi kishte frikë të kapërcente lumin, aty buisnin mitet e legjendat, shpërthente jargavani e zogjtë kungoheshin ‘’në emër të atit, të birit e të zogut të shenjtë”.Aty shkruhej “Testamenti i pestë i barit” me vargjet profetike “Mbinte në gjenezë dinastia e barit/ Drapëri i hënës i priste kërthizën” Aty në Leshnicë jo vetëm u kryqëzua Krishti, por dhe gjeneza atje nisi:…Dhe lidhja duhej bërë në gjenezë,me një fije gjineshtre nga Leshnica.  Dhe në atë gjenezë ku shkruhej se …E para ishte puthja. Kështu e nis..Shën Poeti, ungjillin e tij .

Që nga Leshnica ai konkludoi se.. Paridi nuk e kishte puthur Helenën/Se po ta kishte puthur do zbuteshin dhe detet.

Ndoshta gabohem, por mendoj se poeti, me mirë e më bukur mund të shkruajë vetëm për vendlindjen e tij, ose në rastin e shtegëtimit, për vendin ku kaloi fëmininë.. Atje fillon realisht…bota poetike e poetit. Në vendlindje, në fëmijëri mbrujten në vetëdijen tonë motivet e figurat, në fëmijëri dhe në vendlindjen tonë mbillet fara e frymëzimeve, e ngjyrave dhe këngëve, e poezive dhe poemave të nesërme. Kur dhe ku do ti çelin gjethet e lulet, kur do ti lidhin frytet këto motive, kjo është çështje kohe,“çështje stine të ngrohtë”

Ai erdhi nga Leshnica  në vjeshtë,çuditërisht si një pemë plot gjethe e zogj nëpër to.Në vjeshtë mua më mbijnë gjethe….Unë nuk e duroj gjetherënien. Ai erdhi mes nesh si  një mjeshtër i madh i poezisë,  që  i mirte zogjtë nga qielli dhe i ultë nëpër vargje. Mandje dhe vargjet e tij hekzametrikë, të pangjashëm me asnjë  poet tjetër në Shqipëri, pa rimë, me një ritëm të brendshëm, të kuptueshëm vetëm nga një sy e vesh “delikat”, dëshmonjnë për një poet të madh, që lëron “arat” e letërsisë shqipe dhe greke njëkohësisht, me një varg që të lë pa mënd për nga dëndësia e  pasurive artistike.

Vargje që të ngjallin emocione madhore, plot jetë , gjelbërim e këngë zogjsh. Mandje edhe guri të duket sikur këndon nën penën-daltë të gdhëndësit të pranverës, Niko Kacalidha. 

Prandaj ai erdhi mes nesh, ose më saktë , solli mes nesh  një përzierje shpërthyese ngjyrash e zërash  pranverorë, që i kishte mbrujtur e shënjtëruar te ajo kishëza e vogël shtëpi aty në Leshnicë..  Një kor magjik zogjsh që zgjatin sqepin nga rethoret e zanoreve, si bilbilat mes luleve të mollës e të çmëndin me këngën e tyre, sa që të vjen të pyesësh, a je në ëndër apo në legjendë. Metaforat nëpër vargje u ngjajnë foleve të  thëllëzave, mba vesh e dëgjo këngën e tyre. Dhe s’të garantoj dot, a do çmëndesh a do magjepsesh. Por gjithsesi mos u trëmb, sirenat janë  larg, te kapitulli tjetër. Këtu është pranvera…në emër të atit, të gurit e të drurit. Dhe të zogjve, sigurisht.

Si e solle këtë pranverë poetike në këtë dimër të stërgjatur tranzicioni, more Niko? Kaqë shumë lule e kaqë shumë zogj ka Leshnica jote, kaqë shumë ungjillizim kanë zogjtë e drurët e gurrët në Leshnicë? Kaqë shumë dritë e hije   bashkë ,të ngashme me botën e Elitis dhe dhe herë herë të Kavafis.

..Ishte rastësi që ai lindi në atë breglumi.Por në atë breglumi ai dëshiron të prehet. Varin e dua në Leshnicë./Atje të prehem gjërë e gjatë në gurin e vetmisë.

Dhe si të gjithë poetët, ka ca kushte në marveshjen me vdekjen: Në vdeksha në vjeshtë e di që do më mbulojë borina e gjethit/prerë nga pikëllimi i zogjve për letaninë time/Mos vdeksha në vjeshtë se në mos gjethe/do bëhem zog për profecitë e drurëve / për të alarmuar pyjet…..Mos vdeksha në prill se do më marin me flatrat e tyre zogjtë somnabulë drejt qiejve…… Është mëkat të vdesësh në prill, të leshë jetimë / zogjtë dhe foletë e zogjve… Mos vdeksha në dimër se do më lërë borsi/pa kallur nga punët e stinës….Mos vdeksha në verë/se kori i zogjve do çmendë botën/duke i bërë njëmijë lutje zotit në agullim/për ringjalljen time.Se qënkam unë pagëzori i tyre…

Dhe të vjen të thuash pas kësaj, natyrshëm e zëplotë; Mos vdeksh kurrë o Niko Kacalidha, se s’duroj dot të mbajë zi mullizeza/ në krye të kortezhit të përmortshëm të zogjve.Vërtet Niko, s’duroj dot të  çmënden zogjtë e lulet. Prandaj ulu e shkruaj akoma dhe lere vdekjen të presë te gardhi i poezisë.Të presë sa të thinjet. Me siguri do mërzitet dhe do ikij për fare. Udhëembarë i qoftë.

Se ne kemi shumë Fjalë të thëna në pranverë për të shkruar.

Për Njëqint trëndafilat dhe Njëmijë guacka deti.

Apo mos do të flasim për Lotin e ciklaminit në Bashin e yjeve?

Me siguri, aty në Leshnicë.