BORXHI I VJESHTËS

JANIS RICOS

BORXHI I VJESHTËS

Shtëpia e parfumuar tashmë e vjeshtës. Edhe një herë

 akoma jemi të papërgatitur,

pa pulovra e pa këpucë. Re të papritura

që nga mëngjesi errësuan kodrat. Duhet të nxitojmë

të bëjmë pak furnizimet, sepse pas pak mbërrijnë

erërat me shakullima. Avujt e kuzhinës

zënë vendin e parë në heshtjen e korridorit.

            Njëri pas tjetrit

mbyllen lokalet pranë detit. Mbi molin e lagur

 paketa cigaresh të boshatisura, qeska plastike,

            gazeta

dhe macet e braktisura, të urritura që shohin

orën e doganës të privuar nga akrepat. Pyetje

të harruara

kërcasin akoma si erëtreguesë të ndryshkur

mbi çatitë e shtëpive të braktisura, pronarët e të cilave

kanë vdekur viteve të trishta dikur pa lënë

trashëgimtarë.

Po ti, i ligështuar nga shiu dhe erërat, këmbëngul

nën llambën tënde, mbi këtë karrike të ashpër

për t’i lënë diçka kujt të vijë më vonë – të paktën

            dy vargje,

shkruar me dorën e shiut, që tregojnë duke

u dridhur

gjithmonë, gjithmonë në drejtim të diellit.

VERA E FUNDIT

Ngjyrat e perëndimeve thonë lamtumirë. Është koha

për të përgatitur tre vlixhe – librat, letrat dhe këmishët –

dhe të mos harrosh atë veshjen ngjyrë rozë që të rrinte aq

 mirë

edhe pse në dimër nuk do ta veshësh. Unë,

në pak ditë që ngelen, akoma do të rishoh

vargjet e shkruar në korrik e gusht 

edhe pse kam frikë të mos kem shtuar gjë, në se në

 ndonjë

të kem hequr shumë, sepse në to pasqyrohet

dyshimi i errët që kjo verë

me gjinkallat e saj, pemët e saj, detin,

me fishkëllimat e anijeve në perëndimet e lavdishme,

me detarët nën ballkone nën dritën e hënës

dhe me mëshirën e saj hipokrite do të jetë e fundit.

Karlòvasi, 3.IX.89

SI NJË EPILOG

Kujtomëni – thotë. Kam përshkuar mijëra kilometra

pa bukë, pa ujë, mbi shkëmbenj e gjemba,

për t’u sjellë bukë e ujë e trëndafila. Bukurinë

kurrë s’e kam tradhëtuar. Kam zhdukur njësoj tërë

ç’kam pasur.

Nuk kam mbajtur asgjë për vete. I bërë trok. Me një

zambakth fushe

kam ndriçuar netët tona më të errëta. Kujtomëni.

Dhe falmëni për këtë trishtim të fundit: Do të doja

të korrja akoma dhe një herë me draprin e hollë të hënës

një kalli të pjekur. Të qëndroja mbi prag për të parë,

duke përtypur grurin, një kokër pas tjetrës,  me dhëmbët

 prerës,

duke admiruar e bekuar këtë botë që le,

duke admiruar edhe Atë që ngjit kodrën në perëndimin

e artë. Vijeni re:

mbi mëngën e majtë ka një fashë katrore ngjyrë purpuri.

Nuk dallohet qartësisht. Mbi të gjitha këtë doja t’u

dëftoja.

Dhe ndoshta për këtë ja vlen që të më kujtoni.

Karlòvasi, 30.VII.87

RIKTHIM I LLOGARITUR

E bukur del nga porti anija. Tymi i kuq

në pluhurin e artë të mbrëmjes. Pra,

për të sajtën herë nuk të kanë pranuar apo ti ke pranuar,

një shtëpi e bardhë mbi kodër kërkon shikimin tënd,

një fëmijë pllaqurit këmbët në det duke buzëqeshur,

një zog nate këndon edhe për ty.

Pra, të rikthejmë përsëri, kurorëzojmë

mbi xhamin e plasaritur këtë fluturë të vogël.

Karlòvasi (Samo), 29.VI.87

Nga ELENA

Ah, po, sa beteja, heroizma, ambicie, kryeneçësi pa

kuptim,

sakrifica dhe disfata, disfata, dhe të tjera beteja për gjëra

 që vendimet

ishin marrë prej të tjerëve në mungesën tonë. Dhe burra

të pafajshëm,

do të ngulnin karficat  në sy, do të përplasnin kokën

pas murit të lartë, duke e ditur mirë që muri nuk jepet,

nuk çahet,

që të mund të shohin të paktën nga një vrimë e hapur

pak kaltërsi, të panjollosur nga hija e tyre e nga koha.

            E ndoshta, kush e di! – atje,

ku dikush reziston pa shpresë, është ndoshta ajoe ku

zë fill

historia njerëzore, siç e quajmë, dhe bukuria e njeriut

në mes të hekurit të ndryshkur, eshtrave të demave e të

 kuajve,

midis trekëmbëshave shumë të lashtë mbi të cilët digjet

 akoma pak dafinë

dhe tymi ngjitet në perëndim duke u përhapur si një

 bashkë e  artë.

Karlòvasi, 14.VIII.87

  

RESTAURIM

Nuk i donte aspak zogjtë, lulet, pemët,

të kthyera në simbole idesh, të përdorura në të njëjtën

mënyrë

nga kundërshtarët. Ai tentonte

t’u sillte atyre funksionin natyral. Pëllumbat,

për shembull,

jo emblema konferencash të panumërta, po zogj

të bukur erotikë, me hapin e lehtë, që vazhdojnë të

puthen sqep më  sqep në oborrin tim

dhe mbushin pllakat me glasat e tyre dhe pendët

(më pëlqejnë kështu) ose, e shumta, postierë të vegjël

që mbartin përmes plumbave letrat e fëmijve të varfër

            drejtuar Zotit, në të cilat i kërkojnë këpucë,

fletore dhe cazë karamele. Zambakët

jo emblema të pastërtisë, po bimë aromatike

e sensuale, me petalet e hapura tej e tej

që tregojnë thekët e ngritura  me polen të artë. Dhe ulliri

jo çmim i fitores dhe i paqes por prind frytdhënës

që jep vajin e çmuar për pjatat tona dhe llambat,

për skuqjet e të porsalindurit dhe  gjurin e lënduar të

fëmijës së lëvizshëm e të pabindur, dhe akoma

për ndriçimin modest të Shën Mërisë. Dhe unë – thotë

aspak mit, hero apo perëndi, por thjeshtë punëtor

i barabartë me ty, me ty dhe me të tjerët – mëditës të artit

të dashuruar gjithmonë me pemët, me zogjtë me kafshët

            dhe me njerëzit,

të dashuruar mbi të gjitha me bukurinë e mendimeve të

 pastra

dhe me bukurinë e trupave rinorë – një punëtor që

shkruan,

shkruan pa u ndaluar për të gjithë e për gjithshka

dhe ka një emër të shkurtër e të thjeshtë për t’u

shqiptuar: Janis Ricos.

Karlòvasi, 12.VIII.87

STATUJAT DHE NE

Statujat, të qeta, nuk preokupohen për kohën;

humbin duart, këmbët ose kokën

por ngelen gjithmonë në të njëjtën pozë, të ngritura,

ose me shpinë në tokë, duke buzëqeshur,

ose përmbys, duke na  kthyer shpinën ne dhe kohës,

si në pozicion seksi, sikur të synojnë

një dashuri të pafund, dhe ne i shohim

me një sfilitje të pashpjegueshme, të trishtuar. Më vonë

kthehemi në hotelin popullor, tërheqim tendat

për të zbutur verbimin e mesditës dhe tentojmë

lakuriq edhe ne, të shtrirë mbi krevatin e parehatshëm,

të imitojmë qetësinë e palëvizëshme të statujave.

Karlòvasi, 9.VIII.87

PLEQËRI

Ah, po, vjetërohen edhe statujat edhe poezitë.

Shumë patën marrë pjesë në këtë histori –

njerëz, kafshë, fëmijë, lumenj, pemë,

të rinj e të reja me motoçikleta, dy pata të bardha,

budallai i heshtur,  me një çamçakëz e peksimadh;

dhe ishte një mesditë vere e artë dhe valëzonin

puplat e pulës qafëprerë duke shkëlqyer në  në ajër,

dhe gjyshe Evangjelia në kuzhinë pastronte bamjet,

dhe një  flutur e madhe u ul mbi një kripore.

Askush, askush atëhere s’e dinte

se përkohësia kalon në mit. Në stacionin e trenit

vjen të ulet mbi një pankinë një plakë e veshur me

të zeza

që mbante në prehër një shportë me vezë si të ishte

e vetmja gjë që kishte në botë. U përgjumë atje.

Dikush në kalim i vodhi shportën. Dhe bie mbrëmja.

Ah, po, vjetërohen edhe statujat, dhe poezitë dhe

kujtimet  e heronjve.

Karlòvasi, 23.VII.87

Nga DELFI

(...) Po përse shërben gjithë kjo?

Shpesh këto kolona në qartësinë e sulfurtë të hënës,

ngjajnë

me dhëmbët e thyera të një perëndie gjiganteske, dhe

shkallët e teatrit

janë si macellat lakuriqe të gjigantëve të vdekur,

macella lakuriqe, të qeta dhe indiferente

pa patur tashmë nevojën më të vogël

për ushqim, për puthje, për gërthitje, pa

poshtërimin e humbjes më, krekosjen e fitores,  vetëm

me fitoren e palëvizëshme e të papërcaktuar të

lakuriqësisë.

E përse shërben, pra,  gjithë kjo? – komentet, përsëritjet,

interpretimet, përkthimet, ringjalljet, imitimet?

Këtë pasdite kam vënë re

mbi mermeret e teatrit antik të ngrihen

skenarët tanë bashkëkohorë, pa vlerë,  prej brumi letre

            dhe jute të lyer me vernik,

në dritën e ditës që po shuhej – kolona prej brumi letre,

pishtarë prej brumi letre,  për një prezantim të Eskilit

            o të Euripidit – nuk e kam venë re;

mbaronte spektakli,  spektatorët duartrokisnin,

çuçurisnin, 

shtyheshin tashmë drejt daljes, blenin qiqra të pjekura

ndërsa perëndimi tononte me të kuq hijet dhe mermeret.

Megjithatë, mbi gjithë ngutjen dhe rrëmujën për

 përkthimet,

do t’ju thoshja se mbetet e pacënuar dhe e patjetërsuar

thirrja e heshtur e të Papërkthyeshmes, e thellë, arrogante,

e huaj, e megjithatë e jona,  - thirrje që të përtërin dëshirën

ta përkthesh; dhe zbulon tashmë

një afinitet të ëmbël midis dritës së mbrëmjes dhe

mermereve,

midis kolonave të varfëra prej brumi letre dhe tempullit

të Apolonit,

midis maskave antike, koturneve, skeptrave

e këtyre bastuneve të  fshatarve

dhe shamive të zeza të nënave (...) 

MBRËMJE GRI

Më dhemb në gjoks bukuria, më dhembin dritat

në pasditen e ndryshkur, më dhemb

kjo ngjyrë përmbi retë -  vjollcë e plumbtë, 

vjollcë që ta shpif, gjysëmunaza e hënës

që sapo shndrit – më dhemb. Kalon një anije.

Një barkë, remat, të dashuruarit, koha.

Djemtë e djeshëm janë vjetëruar. Nuk mund të kthehesh

 mbrapa.

Mbrëmje gri, hënë e hollë, më dhemb koha.

TEATRI ANTIK

Kur, drejt mesditës u gjend  në mes të teatrit antik,

ai, një grek i ri, i çliruar nga dyshimet, por i bukur sa ato,

lëshoi një brritmë (jo admirim, admirimin nuk e ndjente aspak,

dhe në se do ta kishte ndjerë ,

sigurisht nuk do ta kishte shfaqur), një brritmë e theshtë ,

ndoshta për gëzimin e papërmbajtur të rinisë së tij

dhe për të testuar kumbimin e vendit. Përballë,

sipër maleve vertikale, jehona përgjigjet –

kjo jehonë greke që nuk imiton, nuk përsërit

por thjesht vazhdon në një lartësi të pamatëshme

thirrjen e përjetëshme të brohorimës ditirambe.

Përktheu Agim Mato