PROMOVOHET KRIJIMTARIA E POETIT AGIM MATO NË BARI TË ITALISË

Qyteti i Barit në Itali shquhet për jetën e gjallë letrare e artistike, falë grupit “La Vallisa” me president profesor Daniele Giancane, poet, studiues, me mbi 50 tituj librash. Grupi ka  30 vjet që boton revistën e tij letrare me të njëjtin titull rregullisht çdo katër muaj. Në këto vite ky grup, zhvillon një veprimtari të rrallë ditëve të hëna, që quhet “ E hëna letrare”, duke  ftuar një poet, ose prozator evropian, apo italian në laboratorin e vet, me një trupë të sprovuar kritikësh e krijuesish që promovojnë në qytetin e tyre  produktin letrar që marrin në shqyrtim.

Të hënën e fundit të nëntorit, (30 nëntor 2015) u ftuan në Bari poeti Agim Mato dhe prof. Anton Nikë Berisha, nga letërsia shqipe. Njoftimet u kryen nëpërmjet “Gaazzetta del Mezzogiorno”  dhe portalit “Puglia Live” ku theksohej se takimet do të zhvilloheshin në Universitetin e Barit, në Librarinë Roma, në një nga sallat e saj, ku mbidhet shpesh grupi i njohur dhe të nesërmen në bibliotekën e Institutit “Gaetano Salvemini”. Në to theksohej se autori Agim Mato, me përmbledhjet “Jashtë eklipsit”, “Fundo” dhe “Lundrimet”, të përkthyera nga profesoresha Klara Kodra, dallohet për stilin energjik,  dhe shpesh të ëmbël, që e bën atë të penelojë me elegancë bukurinë e peizazhit shqiptar, por edhe të denoncojë me forcë veprimet denatyrizuese të regjimit komunist, që çuan në burgosjen e të atit, një disident politik, kur shkrimtari i ardhshëm nuk ishte veçse tre vjeç. Gjithashtu bie në sy një qëndrim i shkëlqyer e vibrat  mbi aktualitetin dhe historinë,  ku nuk mungon përçimi i fillit të mitit, si një çelës sqarues me karakter antropologjik.

Takimet iniciohen nga profesor Daniele Giancane, drejtori përgjegjës i revistës “La Vallisa” dhe promotor i një bashkëpunimi midis Italisë dhe Shqipërisë.

Në Universitetin e Barit takimi u zhvillua me studentët e shkencave të formimit, të psikologjisë  dhe komunikacionit. Nicola Accettura, poet dhe aktor, lexoi me një intonim profesional disa nga poezitë me theks të ndjerë social, duke bërë edhe komentin e tyre. Profesor Anton Berisha u ndal në panoramën e poezisë shqipe, me një analizë historike të saj, deri tek poezia e sotme dhe ajo e autorit të pranishëm. Daniele Giancane vlerësoi shumë përmbledhjen e paraqitur, me poezi të një thellësie dhe muzikaliteti me të vërtetë të rrallë, duke e quajtur një poet të mahnitshëm.

Takimi më i rëndësishëm ishte ai që u zhvillua në Librarinë Roma, ku morën pjesë, përveç grupit të Vallisës edhe të interesuar të tjerë nga Bari,  të cilët ishin informuar nga  “Gazzeta del Mezzoggiorno”. Takimi zgjati dy orë.

Profesor Daniele prezantoi krijimtarinë  e poetit, duke folur për jetën e tij dhe koloritin artistik. Të një niveli të lartë ishin ndërhyrjet kritike të Gianni Palumbos, i cili analizoi gjerësisht, me njohuri të thella motivet që merrnin shkas nga miti dhe elementet mitike që krijon nga aktualiteti poezia. Ndërhyrje u bënë nga Angela Giannelli, Enrico Bagnato, Renato Greco, Teodora Mastrototaro, Maurizio Evangelista etj. Si gjithmonë Anton Berisha, me kapërcime pindarike, me një ekskursion elegant në hullitë e poezisë shqipe dhe me gjetjet simpatike nga lidhja e poezisë së autorin me detin, u imponohet të pranishmëve.

Takimi i datës 1 dhjetor në institutin Salvemini të Molfettës, pas një udhëtimi të shkurtër me tren, mbushi me mbi 100 studentë sallën e bibliotekës së Institutit. Sërish këtu Gianni Palumbo tregoi erudicionin e vet dhe përzgjodhi motivet që u shkonin përshtat studentëve, përzgjedhur disa prej tyre për t’i lexuar para sallës. Ranë në sy ndërhyrjet e drejtorit të Institutit, që me shumë pasion u ngrit dhe i komentoi disa prej poezive. Folën Angela Giannelli, Marco de Santis, Daniele Giancane, Anton Berish, etj.

Agim Mato falënderoi të pranishmit dhe u ndje i  vlerësuar nga numri i madh i ndërhyrjeve, duke shprehur se bashkëpunimi me “La Vallisën” do të konstituohet së afërmi me marrëveshjen për botimin e antologjive poetike me titull “Poetë të Jugut”, në shqip dhe në italisht.

Nderimi me Pendën e Artë, të Argjendtë dhe të Bronxtë

Nderimi me Pendën e Artë, të Argjendtë dhe të Bronxtë

Fjala ceremoniale në Akademinë Letrare

Nga Timo Mërkuri

Të nderuar pjesmarës të Manifestimit Poetik Trirema Joniane!

Trirema jonë joniane mbriti në brigjet e edicionit të 9 dhe të gjithë ne zbritëm prej saj për të blatuar ide në Tempullin e posangritur të Akademisë Letrare. 

Në këtë udhëtim, një meritë dhe rol të madh ka patur fjala artistike e miqve tanë, e cila si një erë e mbarë mbi velat e Triremës e ka shpejtuar udhëtimin e saj nga një edicion në tjetrin, e ka bërë këtë udhëtim më të bukur, më frytdhënës duke I shndruar manifestimet tona në festa poetike të dëshiruara.

Ne u jemi borxhllin miqve tanë për ndihmesën dhe kontributin e tyre.

Ne gjithmon kemi menduar për formën dhe mënyrën e shlyerjes së këtij borxhi. Klubi I Krijuesve Joniane nuk organizon konkurse për dhënie çmimesh për pjesmarësit në edicionet tona. Ne nuk pranojmë të marim rolin e arbitrit në vlerësimin e krijimtarisë të miqve tanë, krijimtari me të cilën ata paraqiten në manifestimet tona. Gjithashtu ne nuk jemi dakort të vlerësojmë profilin poetic të krijuesve me një ose dy poezi që paraqiten në këto manifestime dhe të lëmë mënjanë kollona të tëra veprash letrare të krijuara prej tyre. .

Në edicionin e kaluar disa miqve dhe shoqatave ju akordua nga Bashkia Sarandë “Çertifikata e Mirënjohjes së Qytetit të Sarandës”. 

Në këtë edicion, në shënjë mirënjohjeje dhe vlerësimi, për kontributin e dhënë në propogandimin, studimin dhe analizat e krijimtarisë sonë letrare, të manifestimeve tona si dhe kontributin e tyre letrar në letërsinë kombëtare, klubi I Krijuesve Jonianë ka vendosur të japëë çertifikuar për 13 nga miqtë tanë simbolin e shoqatës, që përfaqsohet prej një Zogu Deti që ka formën e pëllëmbës së dorës së poetit si dhe 6 miq ti nderojë me Pendën e Artë, Pendën e Argjendtë dhe Pendën e Bronxtë të modeluar si një velë në një varkë, e cila shndrohet në një tufë pulëbardhash që nisen fluturim.

Duke shpresuar në mirëkuptimin tuaj shpall se:

1-Penda e artë I jepet z Fatmir Terziu.

2.a-Penda e Argjendte I jepet znj Albina Idrizi

2.b-Penda e Argjendtë I jepet z Sadik Bejko

3.a-Penda e bronxtë I jepet z Sabit Rustemi

3.b- Penda e bronxtë I jepet z Anton Nik Berisha

3.c- Penda e bronxtë I jepet znj Zejnepe Alili Rexhepi.

Sarandë, më 26.09.2015

EDICIONI I 9-TË I “TRIREMËS SË POEZISË JONIANE”

EDICIONI I 9-TË I “TRIREMËS SË POEZISË JONIANE”

- U inicua për herë të parë “Akademia letrare” si një risi e tij -

Në datat 25, 26, 27 shtator u zhvillua në Sarandë “Trirema e Poezisë Joniane”, edicioni i 9-të, mbajtur nga Klubi i Krijuesve Jonianë. Ky edicion u shdërrua në një kuvend të vërtetë të poezisë, ku u përfaqësuan rreth mbi 50 poetë nga qendrat e mëdha krijuese shqiptare, si Shqipëria, Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi, pa lënë jashtë të ftuarit nga letërsitë fqinje, si poetë grekë, italianë, maqedonë deri nga Spanja e largët.

Manifestimi e pati selinë në resortin turistik “Bougainville Bay”, por seancat e ndryshme të tij u zhvilluan në sallat e Hotel “Nertili” dhe në atë të konferencave të Hotel “Butrintit”.

Në natën e parë, të hapur nga kryetari i Klubit të Krijuesve Jonianë, Agim Mato nisën prezantimet e poetëve të pranishëm me një CV të shkurtër të tyre të lexuar nga poeti Dashamir Malo me në sfond projeksionin e portretit të secilit poet dhe të deklaruara në shumicën e rastit nga aktori dhe regjisori i njohur Vangjel Agora. Kjo mënyrë prezantimi krijoi emocione, sidomos për të ftuarit nga letërsitë e tjera, me krijimet e tyre të përkthyera dhe të lexuara edhe në origjinal. U duartrokitën poezitë cilësore të poetëve Yanni Yfandi, Natalia Kapodistria, Gema Bocardo, Giuseppe Napolitano, Angela Giannelli, Olivera Docevska,Petrit Ruka, Riza Braholli, Zimo Krutaj, Ilirian Zhupa, Rudina Çupi, Sabit Rustemi, Albina Idrizi, Preng Buzhala, Sejdi Berisha, Agim Vinca, Agim Bajrami, Nehas Sopaj, Zejnepe Alili Rexhepi e shumë të tjerë, pa lënë jashtë listës poetët pritës të Sarandës si Andrea Zarballa, Dashamir Malo, Natasha Xhelili, Bardhyl Maliqi, Timo Mërkuri, Vangjel Zafirati, etj.

Nata e parë kaloi me një njohje të ndërsjelltë nëpër tavolinat ku u shkëmbyen librat e gjithsecilit dhe u bë njohja reciproke për ata që vinin për herë të parë, duke e shndërruar takimin në një festë të vërtetë të poezisë. 

Dita e dytë filloi me vizitat në muzeumet e qytetit, si në Muzeun e traditës, atë arkeologjik dhe përshtypje të thellë bëri vizita në Galerinë “Art Saranda, ku ishte çelur ekspozita me 80 punime të Piktorit të Popullit, të madhit Abdurrahim Buza, organizuar nga i biri i tij, piktori Kujtim Buza.

Vizita në Kalanë e Lëkursit hapi para të pranishme një panoramë mahnitëse të Sarandës, që vezullonte atje poshtë, edhe pse shiu i shtatorit orë e çast përpiqej ta fshihte magjinë 360 gradëshe të qytetit.

Në mbrëmje u organizua “Akademia letrare” e Triremës Joniane, që për herë të parë u iniciua në Sarandë nga ky Klub krijuesish. Veprimtarinë e përshëndeti kryetarja e bashkisë së Sarandës zonja Floriana Koka, ku vlerësoi krijuesit e Sarandës dhe uroi mbarëvajtjen e këtij kuvendi. U mbajtën 6 referate nga profesorë të njohur për të letrave shqipe. Akademia filloi me referatin e studiuesit prof. Fatmir Terziu ardhur posaçërisht nga Londra, që bënte fjalë për poezinë në hapësirën Joniane, dukuritë dhe karakteristikat. Më pas u lexua referati i poetit dhe profesorit Sadik Bejko me temë: “Sfidat e poezisë së sotme”, ku analizonte poezinë që kultivohet brenda territorit të Shqipërisë në këta 25 vjet. Prof. Anton Nikë Berisha i Universitetit të Kalabrisë mbajti kumtesën “Zërat e sotëm poetikë tek Arbëreshët e Italisë” ku vlerësoi shumë prej tyre për ndjekjen e një tradite të hershme, që nis nga De Rada, por që nuk janë mbrapa cilësisë së veprave të tij. 

Zejnepe Alili Rexhepi, e Universitetit Shtetëror të Tetovës lexoi kumtesën e saj me titull: “Gjurmë të letërsisë shqipe në Maqedoni”. Profesor Dhori Q. Qirjazi, i Universitetit të Selanikut, u paraqit me “Letërsia kufitare, poezia e minoritetit grek në Shqipëri” dhe në fund poeti Petrit Ruka lexoi temën që e ka për zemër: “Çfarë mund të mësojë letërsia shqipe nga folklori brilant i Labërisë”

Akademia u ndoq me interes nga të pranishmit dhe mësuesit e nxënësit e ftuar nga shkollat e mesme të Sarandës e Ksamilit. 

Veprimtaria e sivjetshme e Edicionit të 9-të ishte mbresëlënëse.

Në bedenat e iso-polifonisë

                                       Në bedenat e iso-polifonisë

                                                  (Replikë e imponuar)

Nga Timo Mërkuri

Po afrohet  10 vjetori i  njohjes së Iso-Polifonisë nga UNESCO më 25 Nëntor 2005  si një  kryevepër e njerëzimit. Normalisht që ky përvjetor duhet të na bëjë krenarë, si bij të një populli, që i ka dhënë botës një kryevepër shpirtërore. Nuk është e vetmja kryevepër njerëzimi, krijuar nga populli im, njohur, vlerësuar dhe marë në mbrojtje nga UNESCO. Kryeveora të njohura janë dhe Butrinti, Gjirokastra dhe  Berati. Por ndërsa këto të treja janë kryevepra të fushës  materiale, Iso-Polifonia është  një kryevepër e botës shpirtërore. Dhe pikërisht për këtë  ajo ka një rëndësi  të jashtëzakonëshme, sepse i dëshmon botës , botën shpirtërore të kombit tim. Jo si një komb shpellash, jo si një popull që di të vërtisë vetëm shpatën e jataganin dhe të ecij nëpër shpate mali me nga dy-tri krena armiqsh në vithe të kalit.

Por si një popull  artist, me një botë  shpirtërore plot shije e finesë, lashtësia e të cilit u ka dhënë, jo vetëm ADN etnike veprave të krijuara prej tij, por edhe rezistencën ndaj pluhurit të haresës të shekujve. Pluhuri i shekujve shkundet kollaj nga supet e kryeveprave të popullit tim dhe kjo s’përbën problem. Por ja që vitet e fundit ka nisur hedhja e baltës nga disa baltosës pikërisht mbi Iso-Polifoninë, duke atakuar sa  thelbin e këngës sonë shumëzërëshe, iso-n, aqë dhe akademikun V.Tole.

Një  top balte hedhur mbi Iso-Polifoninë ishte edhe artikulli “10 vjetori i “iso-Tole polifonisë” botuar në datën 17 shtator 2015 te gazeta “Telegraf” nga  Fitim Çaushi.

Shkrimi në fjalë  synonte në një pikë, 1-duhet hequr me çdo kusht emërtimi “iso” në shumëzërëshin tonë  popullor, duke u zvëndësuar emërtimi Iso-Polifoni me emërtimin Polifoni. Kjo edhe për arsye se  gjithë popujt e Ballkanit kanë polifoni dhe asnjëri nuk ka iso-polifoni.

2-Këtë e argumenton edhe me faktin se disa  personalitete të muzikës sonë dhe të huaj e kanë quajtur këngën tonë popullore këngë polifonike dhe jo këngë iso-polifonike.

3-Dhe si rrugë për  aritjen e kësaj ka gjetur denigrimin e figurës së akademikut V.Tole nëpërmjet ironizimit dhe sarkazmës shoqëruar kjo me disa bejte.

Duke mos dashur të ripërsëris argumentat që kam paraqitur te shkrimet e mia “Shtrëmbërimi i thelbit të një problemi” me të cilat replikoja me autorin  F.Çaushi në lidhje me  argumentat anti iso, të  paraqitura prej tij në librin “Tjetërsimi i polifonisë shqiptare”, duke qënë se këtë herë autori përdor armën e sarkazmës dhe të ironisë, në mungesë të argumentave shkencore dhe artistike (ndonëse vetëquhet Kritik arti), por replikoj nëpërmjet paralelizmit.

1-Problemi i tyre nuk është në se do quhet iso-polifoni apo polifoni. Problemi  është që duhet të zhduket fare  emri “iso” nga pasaporta e shumëzërëshit shqiptar.

Duke hequr emërtimin “iso” vetvetiu mbetet emërtimi Polifoni. Pra kënga popullore shqiptare është thjeshtë një këngë …polifonike. Dhe siç thotë (me të drejtë, në këtë rast) F.Çaushi, gjithë popujt e Ballkanit kanë këngë polifonike.

E vërteta është se këngë polifonike kanë jo vetëm popujt e Ballkanit por kanë gjithë popujt e botës. Edhe popujt afrikanë, edhe popujt e Amerikës së Jugut dhe të Veriut, edhe australianët, arabët e turqit kanë këngë polifonike.

Atëherë ku dallohet populli ynë në këtë konglomerat popujsh? Mos vallë kemi këngëtarët me zë më të mirë?  Dhe po  të ishte kështu, ky nuk është argument veçimi e vlerësimi.

Polifoni kanë të gjithë popujt e botës, por “iso” kanë vetëm shqiptarët.

Kjo është e veçanta, kjo është e dallueshmja dhe mbi të gjitha kjo është thelbësorja.

Iso-ja është më e lashtë se kënga. Në fillim ka qënë iso-ja, si  “atavizmë” e vajtimit, si  rrënjë e bimës  brenda në tokë, dhe pastaj, prej saj u rrit pema e këngës. Pa iso nuk ka këngë  shumëzërëshe, ndërsa kemi provuar se pa këngë (pa tekst kënge) ka iso. Mjafton të kujtojmë logatjen.

Por iso-ja është ADN e këngës sonë shumëzërëshe që tregon lashtësinë e këngës sonë dhe për pasojë lashtësinë e kombit tonë.

Në qoftë se ne do mburemi me polifoninë, me atë polifoni që mburen edhe grekët, turqit, sllavët, arabët, mongolët dhe …australianët, atëherë kush jemi ne dhe nga vijmë.

Në qoftë se ne heqim ison është si  të presim rrënjët e lashtësisë sonë, atëherë ne nuk jemi …autoktonë në këto vënde, atëherë ne nuk jemi një nga popujt më të lashtë në botë, por jemi thjeshtë….endacakë që s’dihet se cila erë na pruri këtu. Këtu është thelbi i luftës anti-iso.

Në mos gabohem, për teza të tilla janë harxhuar fonde financiare të majme nga disa shtete nëpër shekuj, janë ngritur në këmbë shkolla dhe akademi, janë botuar libra shumëvëllimëshe me kosto të lartë dhe nuk ishte nevoja që…me punë vullnetare… të ngrihej një  kinse teori ant-iso, që ka tjetër thelb.

Nuk e di pse thirjet…hiqni iso-n …më ngjajnë me  thirjet  …hiqeni sorrën nga flamuri…, thirje mjerane e disa  “dum babistave”, qysh në  dyvjetorin  e shtetit shqiptar. .

Sepse populli ynë, si rrallë popull në botë është vrarë e është prerë për një gërmë e për një tingull, për një libër e për një zog në flamur. Jo dho një ditë e një vit, por gjatë gjithë egzistencës së tij.

Të kërkosh të heqësh iso-n, është si të kërkosh të heqësh gurët e themelit të kalasë.

Atëherë kalaja  nuk do jetë kala, por do jetë thjeshtë një …muranë.

Nuk e di pse kjo çaushofoni anti-iso më ngjan me tam tam-et e daulleve të jeniçerëve para sulmit mbi kalatë tona.

Për fat të mirë, ky popull, nëpër bedena kalash, ka nxjerrë gjithmon bijtë dhe bijat tij. Që dinë të luftojnë dhe të fitojnë me spahinj e akixhinj, me çaushë e jeniçerë.

.

2-Argumenti se shumëzërëshin tonë e kanë quajtur  polifoni edhe shumë personalitete të muzikës shqiptare dhe të huaj, përsëri nuk qëndron. Kemi sqaruar se termi polifoni, vjen nga greqishtja dhe në gjuhën shqipe, në emërtimin e këngës popullore ka hyrë  von. Më përpara kënga jonë popullore quhej thjeshtë …këngë ven(d)çe, këngë me iso etj etj. Emërtimi Polifoni ju “imponua” popullit nga personalitetet e kulturës dhe të artit, pa patur ndonjë  prapamendim. Madje R.Sokoli e quajti këngën tonë popullore …Këngë polifonike me iso…

Populli e pranoi edhe në shënjë respekti për këta njerëz të artit të cilët i respektonte dhe i nderonte.

Pra, ka disa dhjetvjeçarë që kënga jonë popullore quhet këngë polifonike dhe vetëm një dhjetvjeçar që u zyrtarizua, fatmirësisht dhe nga UNESCO, me emërtimin ….Iso-Polifonike.

Nuk është e ndershme që të sillen si argumenta fakti se një personalitet arti dhe kulture, në vitin 2006 (apo dhe më von)  ka thënë…polifonia jonë.

Shqiptarët për 500 vjet u quajtën …arnautë nga turqit, …(ndonëse jo  të gjithë shqiptarët ishin në rradhët e ushtrisë së Gjergj Arianitit). Europa na quan Albanezë, grekët na quajnë Alvanosë etj.

 Por pavarësisht se si na quajtën  dhe na quajnë turqit dhe të tjerët,  ne vijojmë të jemi shqiptarë, pasardhës të ilirëve dhe pellazgëve më në thellësi.

Pavarësisht si do ta quajnë këngën tonë popullore …vullnetarët e ndryshëm… ajo është këngë me iso, këngë iso-polifonike, e ka origjinën nga vajtimi dhe është  pasaporta e identitetit dhe e lashtësisë të kombit tim.

3-Për sa i përket denigrimit të figurës së akademikut V.Tole nëpërmjet ironizimit dhe sarkazmës shoqëruar kjo me disa bejte, nuk kam ndërmënd të zgjatem shumë. Akademiku i nderuar i ka bërë vendit dhe popullit të tij një shërbim si rrallëkush.

 Balta sarkastike e hedhur mbi  emrin e tij nga doçkëzat e vogëla të Çaushit nuk ka aritur te personi i tij.

Por unë mund t’ju kujtoj një  ngjarje identike të shumë kohëve më parë. Kur Darvini  publikoi zbulimin e tij mbi origjinën e llojeve, një prift anglez filloi botimin në seri të  pamfleteve sarkastike, ku vinte në lojë  Darvinin dhe  teorinë darviniane. Pamfletet qenë shumë të goditura, tirazhi dhe fitimi i gazetave u shumfishua. Gjithë Londra u shkri së qeshuri me ‘to dhe autori i tyre shëtiste rrugëve  të qytetit i admiruar nga të gjithë.Madje dikush edhe propozoi që ti jipej titulli lord.

Por koha rodhi shumë shpejt.

Kush vallë e mban mend  emrin e këtij prifti, se përmbajtjen e pamfleteve ju siguroj unë që  askush s’e ka në kujtesë.

Tani, mos doni që t’ju flas unë për Darvinin dhe darvinizmin, po qe se kini haruar ndonjë gjë të vogël?

Se për Vaso Tolen  dhe iso-polifoninë  do flasim me admirim gjithë jetën .

Sarandë, më 19.09.2015

PUPËL E BARDHË MBI SUP

Vasil Klironomi

 PUPËL  E  BARDHË MBI  SUP

Nga një pëllumb ose nga një re.

Ajo më ndodhi, ndërsa po ecja,
fshati vinte më afër
dhe bëhej gjithnjë e më i madh përpara syve.

Viti i shtatëmbëdhjetë
dhe çezma ku pija i vogël
më dha thellësi në grushte,
si atëherë kur i jepja ujë gjyshit,
se nuk mundte të gjunjëzohej.

Gabim që ika.
Këtu dhe për mua mund të thyhej një shtambë.

Të përmbytej avllia nga vallet,
këngët dhe lotët,
se këtu njerëzit janë aq të mirë,
që, kur martohet një,
qajnë dhjetë nga gëzimi,
si gjithmonë dhe klarineta.

Një  sorkadhe zbriti te çezma
më pas... një shtojzovalle... dhe një tjetër.

E, s’ka mundësi, thashë,
një shtambë do të thyhet dhe për mua.

Pupël e bardhë mbi sup
nga një pëllumb ose nga një re,
ose nga një zog tjetër
që do të doja shumë ta kisha njohur.

 NË PYLLIN QË U FORCUA

Agoi,
pemët kthyen fytyrën drejt lindjes së diellit
dhe në folenë e ndriçuar,
ra veza e parë e një mëllenje.

Ne që i mbollëm,
i lartësuam nga toka me frymën tonë,
gjersa u lëkundën nga era.

Lamë nëpër degë puthjet tona.

Dhe zogj të tjerë
sollën këtu nikoqirllëkun e tyre.

Gardalina,
një degëz nga këngët e saj të vjetra.
Cinxamiu,
një tra prej kashte që të lidhi foleja
dhe gushëkuqi,
pak lesh nga të deles, që gjeti midis gjembave.

Thëllëzat arhonde
shoqërojnë të dashuruarit e druajtur

dhe e bëjnë,
(sa mund të bëhet,)
më të lehtë dhe më të ngadaltë hapin
përpara aparateve fotografikë të të rinjve,
që erdhën me autobusët e shkollës
të lyejnë me gëlqere trungjet e pemëve.

Këtu u ul dhe sorkadhja që erdhi nga pylli i djegur.

Pëllumbi i egër la në qiell kreshendon e tij,
kur dëgjoi motorë shqiponjash në ajër.

Më kujtohet, u mëshoja degëve
të provoja
në qoftë se ishin gati të mbanin shqiponja,
por atje ku mbështesja duart, lindnin filiza.

Tani pylli është forcuar.
Herë herë era i prish flokët, në ditën tjetër,
bëhet më i bukur.

Zogjtë mprehin sqepat nëpër degë
dhe rrahin krahët, fluturojnë.

  VAZHDIMI I NJË POEZIE TË HERSHME

Shpesh në shtëpinë tonë vinin miq,
miq që na donin
dhe kur ishim shumë të varfër.

Pas përshëndetjeve,
pas disa çaste çlodhjesh,
nëna ime u tregonte dhomat tona.

Kjo, thoshte nëna ime,
është dhoma e Sotirit,
që ka një nuse të urtë si plepi
dhe një fëmijë të bukur e të shëndetshëm
si një larush deti.

Ndërsa kjo tjetra është e Mihalit,
që merret me sport,
është i gjatë si një lis
dhe i gëzuar gjithmonë
si mbrëmjet e Nëntorit.

Kjo, është dhoma e Vasilit.

Për dhomën e tretë, në atë poezi,
unë kisha shkruar një jo të vërtetë.

Ma kujtonte babai gjatë netëve
kur  ftohej, ose kur gjatë ditës,
pinte diçka më tepër.

Ka shumë vite që prindërit dhe miqtë
na shikojnë nga lartë.

Herë- herë,
nënëza ime shtrin dorën
dhe vë retë në një anë.

Shtëpia me dyqanin përpara, u thotë miqve,
është e Sotirit
dhe kjo sipër në malore është e Mihalit.

 Ajo në Athinë është e Vasilit.

Babai pas saj buzëqesh
duke i ledhatuar flokët,
sikur ta dijë se shtëpia ime
është akoma në emër të bankës.

SHIRAT E GËZIMIT DHE TË DASHURISË

Shirat vallëzonin nëpër gurë
dhe Povlla,*
rimerrte udhën për në det.
Nga Zmineci
djemtë dërgonin letra
dhe në Gravë*,
vajzat i ndernin nëpër pemë.

Vetëm ato
dinin si të hyjnë në përqafimin e tyre.

Herë  hynin si det, herë si flakë
dhe herë si shtrëngatë.

Dhe ngjanin të gjithë,
me Apolonin* dhe Afëditën,
me  Aristotelin* dhe me Dhiotimën*.

Shirat vallëzonin nëpër gurë
dhe Povlla,
rimerrte udhën për në det.
Nga Zmineci
djemtë dërgonin letra
dhe në Gravë,
vajzat i ndernin nëpër pemë.

*Povlla- lumë që derdhet në detin Jon.
*Zmineci – fshat në Sarandë
*Grava- fshat në Sarandë.
*Apoloni-  në mitologji mbrojtës i arteve të bukura.
*Aristoteli- filosof i Greqisë së lashtë, nxënësi i Platonit.
*Dhiotima- filosofe.Në Greqinë e lashtë ishte
 simbol i barazisë midis gruas dhe burit.

LAKURIQËSI E VËRTETË

Kundërmonin jod orët e para të ditës
dhe një vajzë
që dielli për herë të parë e shihte lakuriq,
hyri në det,
e bardhë dhe e bukur si Suedia.

Lashë hijen time të kripur mbi rërë
dhe e kalova disa metra,
mos vinin dallgët.

Ndërsa ajo, derdhej në det si qumësht.

Hynin e dilnin në ujëra pulëbardhat
dhe peshq të florinjtë mbërthenin si me karficë në ajër.

E kisha aq afër! Po kush të më jepte një shtytje?

Vinin drejt nesh tufa cironkash,
por në vazhdim, shpresat i pash në ikje.
Një breshkë kareta- kareta,
por dhe ajo humbi në thellësi.

Nuk ishte e shkruar, thashë.
Për detin erdhi dhe jo për mua,

dhe lashë rrëmbat të qetësohen.

Ndërkaq, silfida* kishte dalë në anë
ta vishte Dielli me ngjyrën tonë mesdhetare.

*Silfida- zanë në mitologjinë Kelte.,

 NJË POEZI PËR SPIRO LLAJON

Një pemë do mbjell në faqen e parë të librit,
rrënjë të ketë vargje nga poezitë e mia.

Të ngjitem, të të përshëndes.

Degët e atdheut të të tregoj
që shkonin aq shumë në trajtën tënde.

Fole nga zogj të rinj,
që shkojnë aq shumë me ngjyrat e njerëzve.

Vajza të qumështa që me gishtat e hollë,
krehin nënat për burrat që zgjodhën.

Të të flasë për Marien, fluturën tënde të florinjtë
që me qindra – mijëra flutura të tjera
kur dalin në fluturim, zgjojnë vullkane.

Rrëkezë vaji,
 në rrënjët e së Hënës së Pastër të të tregojë.*

Atje lart kur të vijë, foli Zotit për mua
të  kem një vend pranë teje dhe unë këtu,
do ndezë qindra qirinj
dhe do  bëjë kryqin vetëm një herë,
të mos fyej asnjërin përreth .

*E Hëna e pastër- dita e parë e kreshmës
për ortodoksët.

 KANARINA

Në hyrje të kishës prisnim Elenin.

Një kanarinë kërkonte për qiell
duke bërë figura të verdha gjeometrike,
e frikësuar nga vetëtimat, retë dhe nga pemët.

Ah! thashë, mos bjerë kambana dhe ikën.

Me lutjet e mia vonoja ardhjen e Elenit,
kanarina të çlodhet në një dorë të hapur.

Në qoftë se do të ishte më e madhe,
në qoftë se do të kishte krahë më të fortë
do ti bënte ballë shiut dhe erës,
po ishte aq e vogël sa hynte
në pëllëmbën e mbledhur të një fëmije.

Koha e rënduar dhe të tjerët nuk duronin.

Sa i papërmbajtur njeriu
kur nuk shikon përreth!

Ecja në thembra
duke u përpjekur të gjej një mënyrë, ta sjellë afër.

Po së fundi Eleni erdhi, kambanat kumbuan
dhe në sytë e mi mbetën vetëm
figurat e verdha gjeometrike.

 KUJTIME

Ishte atëherë kur binin gjethet dhe,
ç’ kishte mbetur nëpër pemë,
i hidhte në tokë një dorë e padukshme.

Ne dilnim herët nga shtëpitë
kush më parë
të shikonte Yllin e Mëngjesit që kishte fuqinë,
të ndryshonte fatin tonë drejt së mirës.

Pasditeve, ç’priste syri në rrugë,
e vinim në stivë me dimrin.

Ndërkohë mbërrinte bora e parë dhe gratë,
flakët mbillnin në vazot prej bronzi, si lulet.

Gratë dhe vera jonë më të mirat e Botës.

Gjashtë gota dhe një kanë qeramike
gjeti babai në kopsht
dhe i sillte gjithë gëzim rreth bukurisë së nënës.

Vera të ndezë gjakun, thoshte.

Dilte nga brendësia jonë Apoloni dhe
seksi merrte fjalën nën mbulesa.
Kështu binim në ujdi me dimrin.
Shihnim rezervat dhe vazhdimësi i jepnim.

Po dukej qartë që moti do të ndryshonte,
se shpendët dhe strehët e shtëpive hapnin krahët,
të dilnin zogjtë dhe fëmijët të loznin.

Ne shpejtonim
kush i pari të shihte Yllin e Mëngjesit
që kishte shtyrë të shumtat drejt së mirës.

Si pranverë, si dimër,
 në fshatin tonë përherë binte borë.

Vetëm ta doje, me gishtat e duarve
rrënjëve u jepje frymëmarrje.

Më kujtohet,
dashuria rrëmihte tokën rreth këmbëve të adoleshentëve
dhe të lumturit menjëherë hidhnin shtat.
Mbi supe u binin petale dhe mullinjtë viheshin në lëvizje.  

   NË UDHËTIMIN TIM TË PARE ME AEROPLAN

Na uruan mirëseardhjen vajza të urta,
që dhe vetëm ti shikosh nga lartë poshtë,
duhet kohë.

Në radhë, ndenjëse të shumta dhe në paraskenë,
piloti ndezi motorët,
aeroplani të ngrihet mbi themelet qiellore.

U tremba,
se mos më shikon Zoti dhe, për vitet që nuk e besoja,
në ndonjë hon na rrëzonte,
megjithëse dy copëza deti më shoqëronin,
për çdo të papritur në të butë të bija.

Motorët zhurmonin aq, 
sikur thithnin çdo gjë të dukshme në qiell.

Pas dy-tre minutash u gjendëm  mbi re.
Poshtë, pambarimësi ngjyrash në venitje.
Malet e lartë më bënin shenjë duke shkundur ngricat.
Shiko! Aq ishte frika.

Dhjetë mijë këmbë lart tokës
mjaftojnë të frikësohesh. Sillja vështrimin përreth
dhe në të përkryerat 
kërkova verë të qetësohem. Foli Methimneu.*

Për një çast besova se bukuria lindi dhe u zhvillua në ajër.

Ndërsa zogu i metaltë në lartësitë shtoi shpejtësinë,
më gojëmbla
më fliste për dy muzikat e detit që më shoqëronin.

Pas tre orëve në ajër,
shpikja njerëzore filloi të ulej dhe jashtë dritares
dielli imitonte Zotin duke përshëndetur.

*Methimneu-Verë  Mitilini.(Lesbos)
Në Greqinë e lashtë emri i verës Methimneu
kaloi si epitet i perëndisë Dionis.

 ËNDËRR  ME VAZHDIMËSI

Pash në ëndërr,
sikur luanin shqiponja me shqiponja prej letre
dhe kur dolën në qiell u përshëndetën
si kushërinj të largët që rallë takohen.
Ç’ zgjim i bukur. U vesha, u stolisa
dhe me që nuk do të vonohesha,
thash të ketë muzikë shtëpia
dhe le të mos jem brenda.
Janë këtu disa kukulla të gëzuara
që nisin menjëherë në vallen.
Zakonisht takoj në rrugë
emra që më ëmbëlsojnë gojën.
Po ku ta dija se me ullirin e parë që do të takoja,
udhëtim qeramik do merrja? Kaq shumë u vonova.
Kur u ktheva, gjeta flet-gjobën te porta.
-Kukullat- më thanë komshinjtë
-herë tjetër t’i  lësh të pa kurdisura.
Vajza që dolën nga librat na folën me fjalë të ndyra.
Një  maestro i moshës së tretë
zbriti nga fotografia dhe na kërcënonte.
Do mbledhim firma të të zbojmë nga pallati.
I dëgjoi ulliri dhe tregoi dëshirën e mirë të më ndihmonte.
Nxori në pah bukurinë.
Panë komshinjtë sytë e jeshiltë, të qajnë me lot të zinë,
ulën tonin e të folurit dhe duke e ledhatuar më thanë:
-Të mos përsëritet gabimi.

FLAUTI  DINAK

Me që na pëlqejnë meloditë, me një flaut
na sollën gjer në buzë të honit. Poshtë shkëmbinj të mprehtë.
Dallgë të zhurmshme lajnë pellgjet e vdekjes dhe Karonti*
i numëron një nga një.

Të shumtët të pathyeshëm, akoma që nga prejardhja,
megjithatë,

gishta u zvarritën të kapen në përpjekje,
thonj nuk mundën të mbërthehen në këmbëngulje
dhe gjurmë hapash
që nuk ndaluan ose nuk donin të ndalonin.

Të gjithë krijues. Të plotë.

Kriposte deti  peizazhin e pafajshëm
dhe nga ngurtëzimi i kripës, mbante erë jodi bota e përtejme.

Shkëlqente pasqyra e detit
dhe Karonti bëri përjashtimin.
Pa interes* çoi shpirtrat në lundër.

Ata që i kishin borxh shtetit dhe u rrezikohej liria,
u hodhën pa thënë fjalën e fundit.
Ata që kishin borxh bankave
dhe panë pasurinë e tyre të shpërthejë në ajër,
u  gjendën në erë me mendjen te trashëgimtarët.

Ai  merak udhëtoi që nga epoka e Solonit*gjer në ditët tona.

Ne, ne që nuk guxuam bëmë mbrapa dhe me një mijë të tjerë
hodhëm nga një lule në tempullin e tyre.

Flauti dinak vazhdonte meloditë.

*Karonti-mitologji-lundërtari që çonte të vdekurit në portën e Hadit.
Pa interes*-sipas mitologjisë,
që Karonti të çonte me lundër të vdekurit në portën e Hadit,
të afërmit duhej të vinin në gojën e të vdekurit një monedhë.
*Soloni-ligjvënës, filozof, poet (639-559 p.e.r).

 DIKUSH I DËBOI

Sivjet kukuvajka u dëgjua herët.

Në këtë periudhë perënditë
përgatiteshin për të mbjellat.

Në një anë të qiellit mblidhnin retë.
Midis gurëve, disa rëkeza të vogla,
i kishin gati për lumenj.

Si zakonishtë,
dëgjoheshin goditjet e Hefestit,*
që gatiste parmendat në kudhër.

Mora maloren për në tokat e perëndive.

Përpara tyre, çfarë ke për të thënë, do ta thuash një herë

dhe nxora shaminë të fshihem, në se do të duhej,
ta shtrydhë, të krijojë një det.

I fola Zeusit,
babait të perëndive dhe Zot e fenomeneve të motit.

Dhimitrës,
perëndeshë e bujqësisë dhe mbrojtësja e bujqëve.
Hermesit, lajmëtarit. Po përgjigje nuk mora.

I  fola Hestisë*, që në atë periudhë
shoqëronte dimrin gjer jashtë te guri.

Më dëgjoi bariu i zonës
dhe me kulprën e tij magjike, me një lëvizje të vetme
ndërroi drejtimin e tufës, të syve të mi dhe të erës.

-Nuk rezistuan- më tha.
-Pas vdekjes së trimave nuk mundën.
Dikush i dëboi- vazhdoi të thosh duke ikur. 

*Hefesti- Zoti i zjarrit, i qiellit dhe i Tokës.
Sipas Homerit- i biri i Zeusit dhe i Herës.

*Hestia- perëndeshë e jetës familjare.
 

PËRRALLË

Një herë e një kohë,
në një fshat të vogël e të largët,
hodhi shtat një rrap.
Pastaj hapi aq bukur degët
sa hija nuk i largohej nga përqafimi.

Krah tij, 
dhëndurët e vegjël ndjeheshin burra
dhe burrat idealen kërkonin.

Atë vit u zverdh  para se t’i vijë ora.
Panë biologët se mos ishin pa zë burimet,
po në ujëra gëzimet kurrë nuk kishin ndalur.

Dhe gjinkallat për të këndonin.

Qysh atëherë pleqtë pinin kafe
dhe heshtja
thyhej vetëm kur kërcisnin karriget e vjetra.

Plakat, ligësitë e të tjerëve me gisht tregonin.

-Po vdes, po vdes nga meraku-!
thanë biologët duke i ledhatuar lëkurën.

I dëgjoi dielli dhe me gjithë shpirt,
i ngrohte trungun çdo ditë.

E lante qielli
dhe era, pak më tutje mbolli për të një selvi.
Selvia herë i shpinte ledhatimet, herë  puthjet
gjersa dalë-ngadalë, rrapi hapi sytë.

INTRIGA

Diçka kurdisej në qiell.

Kelenoja* hipte e zbriste vazhdimisht,
aq sa meteorologë  të ndjeshëm
dhanë dorëheqjen nga posti i tyre.

Hëna
vazhdonte nismën e saj akoma dhe ditën,
e shoqëruar nga dielli.

Qyteti i vogël shikonte detin,
ndërsa qytetarët, çuan vështrimin drejt qiellit.

Nuk ishte tym. Avull njeriu ishte.
Në fillim ulët, pastaj u ngrit menjëherë lartë.

Shpirti i diktatorit shkonte në parajsë.

U dëgjuan kundërshtime, ndërsa ne,
ishim të lidhur në murin e Spileut.*

Vrapoi Zinonos* dhe mblodhi anarkistët,
po i përndjekuri kaloi sferat qiellore.*

Dhe na pret një nga një.

*Keleno- një nga pesëdhjetë vajzat e Danaosit e cila
 vrau burrin natën e parë të martesës.
*Murin e Spileut- Νë librin «Shteti» i Platonit.
*Sferat qiellore-sipas Aristotelit, tej planetëve është parajsa.

 GREQIA

Në këtë tokë
që të marrësh një shat në duart e tua,
duhet të mbartësh brenda vetes historinë e saj.

Ta punosh me kujdes,
se  mund të zgjosh një luftë
ose pa dashur, të thyesh shpatën
që hyri thellë në stomakun e pushtuesit.

Mund të trembësh një Afërditë* të mermertë
që pret dikë ta marrë në përqafim,
ta puthë, ta përkëdhelë.

Në këtë vënd që quhet Greqi,
po të thyhesh një degë ulliri
dikush do të lotojë.

Me çfarë mbjellin shkruajnë një fjalë të urtë.

Lumenjtë që zbresin nga malet
janë damarët që humbasin
në pëllëmbët e duarve të tyre.

Në këto brigje
po të pish një kupë me verë, qetësohet deti
dhe shikon në thellësi grepin e gurtë
në buzët e skorpionit të lithografisë.

Po të pish më shumë
të shoqërojnë të gjithë në këngën tënde.

*Afërdita-perëndesha e dashurisë dhe e bukurisë.

BORXHI I VJESHTËS

JANIS RICOS

BORXHI I VJESHTËS

Shtëpia e parfumuar tashmë e vjeshtës. Edhe një herë

 akoma jemi të papërgatitur,

pa pulovra e pa këpucë. Re të papritura

që nga mëngjesi errësuan kodrat. Duhet të nxitojmë

të bëjmë pak furnizimet, sepse pas pak mbërrijnë

erërat me shakullima. Avujt e kuzhinës

zënë vendin e parë në heshtjen e korridorit.

            Njëri pas tjetrit

mbyllen lokalet pranë detit. Mbi molin e lagur

 paketa cigaresh të boshatisura, qeska plastike,

            gazeta

dhe macet e braktisura, të urritura që shohin

orën e doganës të privuar nga akrepat. Pyetje

të harruara

kërcasin akoma si erëtreguesë të ndryshkur

mbi çatitë e shtëpive të braktisura, pronarët e të cilave

kanë vdekur viteve të trishta dikur pa lënë

trashëgimtarë.

Po ti, i ligështuar nga shiu dhe erërat, këmbëngul

nën llambën tënde, mbi këtë karrike të ashpër

për t’i lënë diçka kujt të vijë më vonë – të paktën

            dy vargje,

shkruar me dorën e shiut, që tregojnë duke

u dridhur

gjithmonë, gjithmonë në drejtim të diellit.

VERA E FUNDIT

Ngjyrat e perëndimeve thonë lamtumirë. Është koha

për të përgatitur tre vlixhe – librat, letrat dhe këmishët –

dhe të mos harrosh atë veshjen ngjyrë rozë që të rrinte aq

 mirë

edhe pse në dimër nuk do ta veshësh. Unë,

në pak ditë që ngelen, akoma do të rishoh

vargjet e shkruar në korrik e gusht 

edhe pse kam frikë të mos kem shtuar gjë, në se në

 ndonjë

të kem hequr shumë, sepse në to pasqyrohet

dyshimi i errët që kjo verë

me gjinkallat e saj, pemët e saj, detin,

me fishkëllimat e anijeve në perëndimet e lavdishme,

me detarët nën ballkone nën dritën e hënës

dhe me mëshirën e saj hipokrite do të jetë e fundit.

Karlòvasi, 3.IX.89

SI NJË EPILOG

Kujtomëni – thotë. Kam përshkuar mijëra kilometra

pa bukë, pa ujë, mbi shkëmbenj e gjemba,

për t’u sjellë bukë e ujë e trëndafila. Bukurinë

kurrë s’e kam tradhëtuar. Kam zhdukur njësoj tërë

ç’kam pasur.

Nuk kam mbajtur asgjë për vete. I bërë trok. Me një

zambakth fushe

kam ndriçuar netët tona më të errëta. Kujtomëni.

Dhe falmëni për këtë trishtim të fundit: Do të doja

të korrja akoma dhe një herë me draprin e hollë të hënës

një kalli të pjekur. Të qëndroja mbi prag për të parë,

duke përtypur grurin, një kokër pas tjetrës,  me dhëmbët

 prerës,

duke admiruar e bekuar këtë botë që le,

duke admiruar edhe Atë që ngjit kodrën në perëndimin

e artë. Vijeni re:

mbi mëngën e majtë ka një fashë katrore ngjyrë purpuri.

Nuk dallohet qartësisht. Mbi të gjitha këtë doja t’u

dëftoja.

Dhe ndoshta për këtë ja vlen që të më kujtoni.

Karlòvasi, 30.VII.87

RIKTHIM I LLOGARITUR

E bukur del nga porti anija. Tymi i kuq

në pluhurin e artë të mbrëmjes. Pra,

për të sajtën herë nuk të kanë pranuar apo ti ke pranuar,

një shtëpi e bardhë mbi kodër kërkon shikimin tënd,

një fëmijë pllaqurit këmbët në det duke buzëqeshur,

një zog nate këndon edhe për ty.

Pra, të rikthejmë përsëri, kurorëzojmë

mbi xhamin e plasaritur këtë fluturë të vogël.

Karlòvasi (Samo), 29.VI.87

Nga ELENA

Ah, po, sa beteja, heroizma, ambicie, kryeneçësi pa

kuptim,

sakrifica dhe disfata, disfata, dhe të tjera beteja për gjëra

 që vendimet

ishin marrë prej të tjerëve në mungesën tonë. Dhe burra

të pafajshëm,

do të ngulnin karficat  në sy, do të përplasnin kokën

pas murit të lartë, duke e ditur mirë që muri nuk jepet,

nuk çahet,

që të mund të shohin të paktën nga një vrimë e hapur

pak kaltërsi, të panjollosur nga hija e tyre e nga koha.

            E ndoshta, kush e di! – atje,

ku dikush reziston pa shpresë, është ndoshta ajoe ku

zë fill

historia njerëzore, siç e quajmë, dhe bukuria e njeriut

në mes të hekurit të ndryshkur, eshtrave të demave e të

 kuajve,

midis trekëmbëshave shumë të lashtë mbi të cilët digjet

 akoma pak dafinë

dhe tymi ngjitet në perëndim duke u përhapur si një

 bashkë e  artë.

Karlòvasi, 14.VIII.87

  

RESTAURIM

Nuk i donte aspak zogjtë, lulet, pemët,

të kthyera në simbole idesh, të përdorura në të njëjtën

mënyrë

nga kundërshtarët. Ai tentonte

t’u sillte atyre funksionin natyral. Pëllumbat,

për shembull,

jo emblema konferencash të panumërta, po zogj

të bukur erotikë, me hapin e lehtë, që vazhdojnë të

puthen sqep më  sqep në oborrin tim

dhe mbushin pllakat me glasat e tyre dhe pendët

(më pëlqejnë kështu) ose, e shumta, postierë të vegjël

që mbartin përmes plumbave letrat e fëmijve të varfër

            drejtuar Zotit, në të cilat i kërkojnë këpucë,

fletore dhe cazë karamele. Zambakët

jo emblema të pastërtisë, po bimë aromatike

e sensuale, me petalet e hapura tej e tej

që tregojnë thekët e ngritura  me polen të artë. Dhe ulliri

jo çmim i fitores dhe i paqes por prind frytdhënës

që jep vajin e çmuar për pjatat tona dhe llambat,

për skuqjet e të porsalindurit dhe  gjurin e lënduar të

fëmijës së lëvizshëm e të pabindur, dhe akoma

për ndriçimin modest të Shën Mërisë. Dhe unë – thotë

aspak mit, hero apo perëndi, por thjeshtë punëtor

i barabartë me ty, me ty dhe me të tjerët – mëditës të artit

të dashuruar gjithmonë me pemët, me zogjtë me kafshët

            dhe me njerëzit,

të dashuruar mbi të gjitha me bukurinë e mendimeve të

 pastra

dhe me bukurinë e trupave rinorë – një punëtor që

shkruan,

shkruan pa u ndaluar për të gjithë e për gjithshka

dhe ka një emër të shkurtër e të thjeshtë për t’u

shqiptuar: Janis Ricos.

Karlòvasi, 12.VIII.87

STATUJAT DHE NE

Statujat, të qeta, nuk preokupohen për kohën;

humbin duart, këmbët ose kokën

por ngelen gjithmonë në të njëjtën pozë, të ngritura,

ose me shpinë në tokë, duke buzëqeshur,

ose përmbys, duke na  kthyer shpinën ne dhe kohës,

si në pozicion seksi, sikur të synojnë

një dashuri të pafund, dhe ne i shohim

me një sfilitje të pashpjegueshme, të trishtuar. Më vonë

kthehemi në hotelin popullor, tërheqim tendat

për të zbutur verbimin e mesditës dhe tentojmë

lakuriq edhe ne, të shtrirë mbi krevatin e parehatshëm,

të imitojmë qetësinë e palëvizëshme të statujave.

Karlòvasi, 9.VIII.87

PLEQËRI

Ah, po, vjetërohen edhe statujat edhe poezitë.

Shumë patën marrë pjesë në këtë histori –

njerëz, kafshë, fëmijë, lumenj, pemë,

të rinj e të reja me motoçikleta, dy pata të bardha,

budallai i heshtur,  me një çamçakëz e peksimadh;

dhe ishte një mesditë vere e artë dhe valëzonin

puplat e pulës qafëprerë duke shkëlqyer në  në ajër,

dhe gjyshe Evangjelia në kuzhinë pastronte bamjet,

dhe një  flutur e madhe u ul mbi një kripore.

Askush, askush atëhere s’e dinte

se përkohësia kalon në mit. Në stacionin e trenit

vjen të ulet mbi një pankinë një plakë e veshur me

të zeza

që mbante në prehër një shportë me vezë si të ishte

e vetmja gjë që kishte në botë. U përgjumë atje.

Dikush në kalim i vodhi shportën. Dhe bie mbrëmja.

Ah, po, vjetërohen edhe statujat, dhe poezitë dhe

kujtimet  e heronjve.

Karlòvasi, 23.VII.87

Nga DELFI

(...) Po përse shërben gjithë kjo?

Shpesh këto kolona në qartësinë e sulfurtë të hënës,

ngjajnë

me dhëmbët e thyera të një perëndie gjiganteske, dhe

shkallët e teatrit

janë si macellat lakuriqe të gjigantëve të vdekur,

macella lakuriqe, të qeta dhe indiferente

pa patur tashmë nevojën më të vogël

për ushqim, për puthje, për gërthitje, pa

poshtërimin e humbjes më, krekosjen e fitores,  vetëm

me fitoren e palëvizëshme e të papërcaktuar të

lakuriqësisë.

E përse shërben, pra,  gjithë kjo? – komentet, përsëritjet,

interpretimet, përkthimet, ringjalljet, imitimet?

Këtë pasdite kam vënë re

mbi mermeret e teatrit antik të ngrihen

skenarët tanë bashkëkohorë, pa vlerë,  prej brumi letre

            dhe jute të lyer me vernik,

në dritën e ditës që po shuhej – kolona prej brumi letre,

pishtarë prej brumi letre,  për një prezantim të Eskilit

            o të Euripidit – nuk e kam venë re;

mbaronte spektakli,  spektatorët duartrokisnin,

çuçurisnin, 

shtyheshin tashmë drejt daljes, blenin qiqra të pjekura

ndërsa perëndimi tononte me të kuq hijet dhe mermeret.

Megjithatë, mbi gjithë ngutjen dhe rrëmujën për

 përkthimet,

do t’ju thoshja se mbetet e pacënuar dhe e patjetërsuar

thirrja e heshtur e të Papërkthyeshmes, e thellë, arrogante,

e huaj, e megjithatë e jona,  - thirrje që të përtërin dëshirën

ta përkthesh; dhe zbulon tashmë

një afinitet të ëmbël midis dritës së mbrëmjes dhe

mermereve,

midis kolonave të varfëra prej brumi letre dhe tempullit

të Apolonit,

midis maskave antike, koturneve, skeptrave

e këtyre bastuneve të  fshatarve

dhe shamive të zeza të nënave (...) 

MBRËMJE GRI

Më dhemb në gjoks bukuria, më dhembin dritat

në pasditen e ndryshkur, më dhemb

kjo ngjyrë përmbi retë -  vjollcë e plumbtë, 

vjollcë që ta shpif, gjysëmunaza e hënës

që sapo shndrit – më dhemb. Kalon një anije.

Një barkë, remat, të dashuruarit, koha.

Djemtë e djeshëm janë vjetëruar. Nuk mund të kthehesh

 mbrapa.

Mbrëmje gri, hënë e hollë, më dhemb koha.

TEATRI ANTIK

Kur, drejt mesditës u gjend  në mes të teatrit antik,

ai, një grek i ri, i çliruar nga dyshimet, por i bukur sa ato,

lëshoi një brritmë (jo admirim, admirimin nuk e ndjente aspak,

dhe në se do ta kishte ndjerë ,

sigurisht nuk do ta kishte shfaqur), një brritmë e theshtë ,

ndoshta për gëzimin e papërmbajtur të rinisë së tij

dhe për të testuar kumbimin e vendit. Përballë,

sipër maleve vertikale, jehona përgjigjet –

kjo jehonë greke që nuk imiton, nuk përsërit

por thjesht vazhdon në një lartësi të pamatëshme

thirrjen e përjetëshme të brohorimës ditirambe.

Përktheu Agim Mato