Vladimir Muça
( Rreth dukurive të reja lirike të
poetit Agim Mato )
Në produktet librare të hedhura sot
në tregun e të shkruarit poetik, lirizmi erotik është dominant, rrallë
gjejmë libra të një lirizmi natyror,
atdhetar, shoqëror, e aq më pak patriotik. Shumë më pak një lirizëm të
konverguar patriotik- epikobalaidik. Një risi që e kërkon si domosdoshmëri zhvillimet e reja të poetekës shqiptare, në
kuadrin e një moderniteti, globalizmi kulturor, ku krijuesit, studjuesit,
kritikët duhet t’a vënë në planet e para krijuese, në perceptimin e estetikave
të reja lirike.
Nga librat poetikë botuar pas viteve ’90, në rrëmimtarinë për të gjetur në
to risi, më tërhoqën vëmendjen nocionet
e reja lirike të Agim Matos, veçantitë që ato perceptojnë.
Si kurrë më parë, në këto vite të pos soc-realizmit uni
lirik është bërë një imperative
në proçesin e krijimit poetik. Mirpo në kuadër të hapjes ndaj letërsisë
gjithë- botërore, të rrymave që penetruan, lirizmi në tërësinë e tij e pasuroi
shumëllojshmërinë, por njëkohësisht u bë pjesë e një poezie , të një lirizmi më
universal. Lirizmi u shkëput nga ato elokuencat e salloneve, nga kishëzat e
vogla, tempujt vetiak, nimfat, duke u larguar sa më shumë nga një
fragmentarizim shpirtëror momental, nga të cilët me shumi, më parë është
mbingarkuar.
Të gjithë poetët, në sensin përgjithësues, lundrojnë në një varkë;
ndjejnë secili një farë peshe sugjestioni, trandjeje shpirtërore, angazhim
drejt një prirje për të hulumtuar çfarë
fshihet nën dallgëzime valësh poshtë kësaj
varke. Secili krijon sinoptikën e vet në bazë të një kaleidoskopi shpirtëror,
ndaj dhe vështrimi estetik bëhet i larmishëm, i vëmëndshëm ndaj përjetimeve
shpirtërore e dramaticiteteve sociale; ndaj dhe në këtë aspekt lirik, si në
gjithë vendet që tashmë e kanë kaluar me
kohë këtë traumatikë të lirizmit, poetët tanë jetojnë, punojnë, krijojnë në një
botë dytësie. Ata qëndrojnë mes dy rrymave krijuese; një rrymë që ecën me
konseguencën e traditave (hera herës në të shumtën të bërë tabu’); kjo rrymë
mundohet të gjejë forca e t’a transfigurojë atë duke duke mos dalë nga
klishetë; ndërsa rryma tjetër lidhet me ngopjen nga risitë e zhvillimeve
kohore, hapjen e shtigjeve drejt horizonteve të reja të cilat nuk janë aspak
ato shpirtërore të përvëluara, liqeneve kaltërosh, nemitës, apo maleve me borë.
Mjafton të sjellim në evidencë prurjet
surrealiste të ekzistencializmit , antikonfrontizmit, të vullnetit që spikat
sot në poezinë e re, në ligjërimin e çliruar nga caqet e vendosura si në vrapimin me pengesa, aftësinë poetike të
shumë-llojshmërisë lirike për t’ iu
përgjigjur me anë të imazheve të reja, shkaktuar nga ankthet shoqërore e i dilemave që shtron fati i vazhdimësisë
jetësore???
Këto dilema bëhen më drithëruese
se kurrë sidomos sot, në stadin e domosdoshmërisë të zhvillimit të një
revolucioni lirik, krahas vënies në pikëpyetje të misionit e fuqisë të poezisë
lirike, e cila po vetëkatarsohet që prej
fillimit të shekullit të 21- të në
vendin tonë, po aq sa dhe formatet e tjera shkrimore.
Çfarë është poezia lirike? Lojë
ndjenjësore, ushtrim shpirtëror, reflekse subkoshience, letërlakmues për
njohje, angazhim në zhvillimin shoqëror,
diçka hyjnore që zbret nga qielli si suret në mendjen e “Muhametit”, apo ar
vese që “pikon yjet”, apo është diçka që buron nga mendja njerëzore si aftësi për
të kontrolluar gjithçka e mundësi prefernciale në interpretimin e tyre!?
Me flakjen tutje, “ arratisjen” nga klishetë e soc-realizmit, mbas viteve
’90, çdo poet është i lirë t’u përgjigjet sipas mënyrës, mundësisë e aftësive
personale këtyre pyetjeve që aktualisht
në vendin tonë janë eminente. Kjo do të thotë se poezia lirike sot po
merr pjesë në kërkimin e shumë-llojshmërisë së saj, në veshjen e kostumit të
një moderniteti të ri, sfilimin e shumë lloj stileve.
***
Si shumë të tjerë, edhe poeti Agim
Mato, me këtë udhëtim lirik përpiqet të çajë murin e fjalëve tabu’, të bëjë
qilizmën e një një ligjërimi dhe ta shtrojë atë me një vreshtari lirike, me
lloje rrushi lirik për raki, për verëra, per trapeze, por dhe për uthull, që të
thartojë turinjtë e atyre që akoma këndojnë “babaqemon”.
Për këtë poeti shpik esencat lirike
me anë të mjeteve shprehëse, metaforat, simbolet, krahasimet, similitudat,
tropet, me qëllimin e vetëm që lirizmi i tij të jetë i kudondodhur në aventurën
e jetës njerëzore.
Në tërësinë e vet, materiale librare e krijuar me ngjyra realiste, me
patose sociale, e ka jetësinë e gjatë, sepse ajo përkon me shpirtin e popullit,
se në këtë materie librare, populli sheh vetveten.
Kur lexon produktet poetike të Agim
Matos, të duket sikur lundron në një oqean kohor, ku hera herës tsunamet
shoqërore ngrejnë dallga marramendëse e arka e “Noes” mendimtare tretet
horizonteve për ankorimin e shpresave.
Kjo kohë, tek poeti, identifikohet
si një iracionalitet, si kapje e çasteve
ëndërrimtare të brigjeve, nëpërmjet kujtimeve të fëmijërisë nëpër ckërkat dhe fundot, dhiaretë e vendlindjes,
Shpellës së Pëllumbave, nëpërmjet imazheve të pashlyera nga kujtesa fëminore,
si një kohë e kapshme e një dashurie të
përjetshme mëmëdhetare; si një kërkim i vazhdueshëm i dashurisë dhe nëpërmjet një dhëmbjeje e
nostalgjie, duke u mëkuar qoftë dhe me jehonën e saj.
Dashuria universale, hera herës,
tek Agim Mato vjen dhe si një ndjenjë misterioze, konceptuale, e vështirë me
ashpërsitë e saj, por e ngrohtë. Kjo vjen nga që autori përfshihet nga një rezonancë
me kumtet e tij patriotike, sociale e etnike, por gjithnjë pa iu larguar
thelbit të lirizmit: që është manifestimi i të bukurës në artin e të shkruarit.
Lirizmi i Agim Matos ka gjakun
dhe shpirtin e mbarë popullit, gjak që i
vlon nëpër damarë. Në të gjejmë rruaza të kuqe të patrazuara nga leuçemia e soc–realizmit, gjejmë plazmën
që mund t’a shërojë përfundimisht këtë leuçemi, e të ecë si kadëne në pasarelat
poetike të botës letrare. Ajo vjen e demokratizuar, ku me epikën, dramacitetin,
balaidikën, depërton thellë e më thellë në artin poetik të kohës. Kaleidoskopi
i këtij lirizmi, njëherazi del me gjithë
tonet, tematikat, e nuancat që i jep koha. Ky proces shkëputjeje nga format
klasike nuk ka qenë e vazhdon të mos jete një proces i lehtë. Ajo i degdisi në
burgje e internime shumë e shumë poetë bashkë me autorin e “ Jashtë eklipsit”
dhe “ Fundo “- s.
Por Agimi, stoik në subkoshiencën
e vet, si murgu Atos, për 35 vite luftoi në radhë të parë me vetveten, për të
shprehur e derdhur në një materie librare, atë ç’ka ia diktonte shija e tij
estetike. Besoj se në këtë rrugëtim ai pati bashkëudhëtarë si Frederik Reshpja,
Moikom Zeqo, Skënder Rusi, Koçi Petriti, Vangjush Ziko, Petraq Risto, Mujo
Buçpapaj, të cilët të rrëmbyer nga ky sharm lirik edhe sot luftojnë jo më pak
se para viteve ’90 me “poetët e oborreve” të partive politike. Falë zotit, këta
“poetë oborresh” janë të paaftë, janë si ajo egjëra në grurë, e triori i kohës
do t’i veçojë për në kaden e plehrave si të panevojshëm për të brumuar bukën e
re poetike, që kërkon sot koha dhe intelekti i
lexuesit të sotëm.
Në sinoptikën lirike sot po
shfaqet një sistem i ri, i cili jep e merr me heronjtë lirikë, mishëron
portrete shpirtërore të gjyshërve, prindërve e të bashkohësve. Kjo mënyrë e
proçesit të përgjithësimit ideatik, konkretizimi i kapjes fort pas atdhetares,
për nga mesazhi dhe niveli artistik që përmban , kap jo vetëm lirikën e
virgjër, por dhe nocionet balaidike e epikën
në një kuadër të ri historik.
Me poezitë “Shishja“, “Dashuri e
vdekur”, “Gjaku i luleve”, “Bunaca” , “Saranda” ,”Varrimi i kapidanit”,
“Gjimnazi zbrazej nga vajzat e bukura”,
poemën “Qafa e botës” , bindesh se frut i një konvergjimi artistik të stileve e
estetikave është atdheatrizma, qëndrimi patriotik, por që gjithnjë ka qenë një
qënie “ problematike” për kohën në një botë që degradohej , binte në humbella,
por që merrte me vete dhe këto qënie poetike të brishta.
Agim Mato këtyre qënieve
”problematike”, të ”pabindur” u fut në gji pathosin e së vërtetës, ëndërrën
për ngadhënjimin e pozitives, nëpërmjet një iluzioni që ai e përjeton dita
ditës, për 30 vjet, e cila në rrethana të caktuara që aludon poeti, mund të
shndrrohen në diçka të vërtetë, reale e shumë e dëshirueshme.
Ky është fondamenti i lirizmit
patriotik që shpërvjel korracat
shabllonike të një lirizmi qaraman. Përmes vargjeve poetike, në to rrjedh një
lirizëm i kulluar dhe një meditim mbi ngjarjet, fenomenet, sendet e njerëzit që
rrethojnë poetin, natyrën me tërë qenësinë e saj. Poeti me një botë të gjërë
shpirtërore, i përcëlluar nga dielli i
saçtë i jugut, çapitur rrugëve të vështira të jetës, ekzistencial, aspak i
përkëledhur dhe i lajkatuar, por i përbuzur ndoshta po!
Ndaj në lirizmin tepër konceptual, nisur nga këto përvoja të jetës, nëpër
shkallaret e strofave, si karakoll qëndron përvoja e jetës, ku në dialogimet
ndër karakolle, here pas here ndihet një
polemikë e egër, por e përmbajtur, larg moçaleve mbytëse, agjitative, larg
tendencave fetishizuese.
Do të përmendja poezitë: “ Në muzeun e vogël
i mësuam të gjitha”, “ Kënga e Ceno Hajdinit”, ku autori me një nderim të
thellë shpreh dufin e tij liriko-patriotik, në një kohë kur ka poetë me shumi,
edhe të nderuar me tituj “ Mjeshtri i madh” që druhen të shkruajnë qoftë dhe
një fjalë për “dëshmorët”. E çfarë është me keqja edhe fjala “ atdhe” është hequr nga fjalori i
tyre poetik, e i kanë mbushur lirizmat me “ eros” e “ pubitqeros”, gjoja se po ecin me kohën.
Harrojnë mjeranët se kanë mbetur mbi njëqind vjet mbrapa në trajtimin e artit
lirik.
Duke analizuar produktet letrare të kohës, kritiku i madh V. G. Bjelinski ,
dilte në konkludime të qarta ideore dhe stilistike:
” Po mallkoj dëshirën time të
poshtër për t’u pajtuar me realitetin e ndyrë. Rroftë Shileri i Madh, ky avokat
fisnik i njerëzimit, ylli i ndritur i shpëtimit, çlirues i shoqërisë nga
paragjykimet e përgjakëshme të një legjende. Rroftë arsyeja, poshtë errësira.”
(V.G. Bjelinski . - Artikuj kritikë - Sh . B. Naim Frashëri, Tiranë, 1977.)
Siç duket në përcaktimin e kodit
lirik, të vetin, Agimi e ka mbajtur si një proklamatë ndriçimtare në tavolinën
e krijimit poetik këtë diskurs ndërshekullor të kritikut të madh rus. Ndaj në
stacionimin lirik, në krijimtarinë
poetike, Agim Mato, është tepër racional. Ai tregon nevojshmërinë e një
produkti poetik të një: “ Lirizmi si shprehje e përjetimeve të brendëshme të
njeriut, është i domosdoshëm në çdo lloj
vepre.” (Dalan Shapllo, -Parathënie e” Artikuj Kritikë” tëV.G. Bjelinskit,
Tiranë 1977).
Në këtë kontekst krijimet poetike
tek vëllimet “ Jashtë eklipsit” dhe “ Fundo” janë aq shumë vegjetative,
gjelbërake, plot ndjeshmëri, ndjehet një interference, ndërlidhje e një epizmi
ku lirizmi është multivalent, me ngarkesa shoqërore aq të domosdoshme për një
civilizim të ri të epikës së trashëguar ndër breza.
Heroi lirik në to rri pezull, si agu
mëngjezit që sapo ka shkrepëtitur në mugun e natës, mes të shkuarës dhe të
ardhmes. Ky vezullim agimor, me tonet më
të pastërta të kujtimeve, dritëson në poemën “ Qafa e Botës” ku:
“ Nga të gjitha anët dheu më pëshpëriste me mijra
zëra
dhe shpirtin e ndjeva të vinte si
brumi në magje”
Se :
“Lumi kish ardhur dhe me brirët e vet u binte
këmbarëve të urave.”
Gjithçka është mbartëse e një ideje që gulshon shpirtin e poetit.
Përmes toponimitetit, topografisë të
vendlindjes, njerëzve më të dashur, heroi
lirik është në qendër, ku elementët autobiografikë dalin në sipërfaqe si
një arkë “Noeje” . Kjo lidhje e
kujtimeve fëminore, korracuar me një ego të fshehtë të autorit për dritën, mbrothësinë e të parit të fisit,
janë mozaikët ideorë të kujtimeve. Veta e parë e heroit lirik shkrihet me
vetorët e tjerë si integralitet natyror, ndaj dhe dritësira
vjen si një shumatore, si një dritësirë që s’shuhet kurrë. Në
skajshmërinë e shpirtit poetik si nga miniera fosforit shpërthejnë vargjet:
…“Tani do të jetoja atje lart, buzë
udhës së reve
Buzë greminave të qiellit
në shtëpitë e fisit tim, me shkallët e gdhendura
në shkëmb,
me magjen pellazgjike prej guri
dhe yllësitë e bajameve që mbushin me dritë
kopshtet e kujtesës.”
Që janë rrëfime historike, epike, por dhe nocione të mbrame poslegjende.
Një varg i lirë, me tepër tingëllima muzikore, vendosur me mjeshtri në një
solfezh aliteracionesh , dhe pse i mungon me shumi rimimi; përmes një
ndjeshmërie të lartë, të një petku figurativ autori arrin të paraqitet në
planin liriko- balaidik me një peisazh të brendshëm shpirtëror. Ky kthim kah
vetja, kah bota shpirtërore e tejvluar nga zjarret e jetës, është një kthim
permanent kah realitetit. Ky kthim ndaj asaj që përmban majanë e qytetarisë,
obligimet mëmëdhetare, është më e
pranishme edhe tek vjershat “Dita e fundit e kapidanit plak” , “Ikja e
arbëreshëve”, “Abedin Madani”, “Fterra “ , “Tri vegimet”, ku veçohet lirizmi
subjektivo- patriotik, duke u marrë si frymëzim, si krijesë naïve e cila vjen
atëhere kur i gulshon shpirti, pa pyetur askënd. Autori në mënyrë direkte na
jep impresionet e kohës së diktaturës që ai përjetoi me bashkëvuajtsit,
bashkëbrezarët.
Lirizmi i thekur për bregdetin Jonian, për ato vende “ ku i ka rënë koka” peshon
rëndë, si një mendim i pikëlluar në mes të një gëzimi të përgjthshëm flurorë.
Në vjershat “Odë e fëmijërisë për
detin“, “Saranda”, “Anfora” sado jo
madhore, në to ndjehet një lirizëm atdhetar, ngrihen konturet e krijimit të një arti të madh.
Në to, si në poemat “ Qafa e botës”,
“ Ati ynë që zbret në tokë” evidentohen lidhjet ndërthurëse të elementëve epiko
– mitik, me nismën e botës së brendëshme subjektive. Duke nxjerrë në pah ,
lakuriqe, botën e brendëshme
(subkoshiencën e vet), pasqyrimi i frymës së kohës vjen si një meritë e vetë krijuesit, si një e tërë e
pandarë e një materie të materializur në një kohë tjetër, pa humbur
autencitetin e fillesës epike. Kjo dukuri si
një substrakt i ri, mbisundon me elementët epiko- lirik si një epope,
por dhe si një dramacitet. Në to nuk del primare ngjarja si ndodhi , por mbi të
gjitha evidentohet njeriu, në një dramë shoqërore, ku hera herës plazmi epik
plazmohet me lirikën balaidike e dramaticitetin, duke depërtuar tek njera
tjetra. Autori ka ditur me mjeshtri, në
këto digresione, të evidentojë vetëm elementët poetikë të ngjarjeve, të cilët përbëjnë
dhe shuminë e lirizmit.
***
Bashkërendimet e këtyre elementëve,
vënia në epiqendër vetërrëfimin, bisedat që ai i bën me veten, në konceptin tim
përbëjnë dhe perlat lirike më të arrira që rrezojnë në këto dy vëllimet më të
fundit të jonianit Agim Mato.
Në një analizë kritike që i bën
Bjelinski forcës e kontributeve estetike që ka poezia lirike, i porosit
krijuesit:
“ Lirika u jep gojë dhe fytyrë
ndjenjave memece, i nxjerr ato nga burgu
mbytës, i ngushtë, i krahasuar ne ajrin e pastërt të jetës artistike, u dhuron
atyre një ekzistencë të vetën” (Bjelinski “Artikuj Kritikë” Sh. B. Naim
Frashëri Tiranë 1977.)
Në fakt edhe sipas këtij domeni
estetik, krijimi lirik, frut i një frymëzimi të shumëpërpunuar , mund ta
trondisë qënien e krijuesit. Qenia krijuese Agim Mato i ka përjetuar që më parë tronditjet e qenësisë psiqike, në
afro 35 vjeçarë, ndaj dhe sot një lirizëm i tillë nuk e pushton dot botën e
brendëshme të krijuesit. Lirizmi i tij tashmë ka me vete gjykimin, mendimin e
thellë, ka balaidikën me dramaticietin e saj . Ai vjen jo i menjëhershëm
fluoreshent, as si ajo bora flokëmadhe, por vjen si një erë lulnaje, disi e ashpër, por që
pllenon frutet në pistilet e luleve të çelura. Ajo vjen e lindur në të gjithë
oborret, kopshtijet e zhvillimit të jetës
e të ndërgjegjes, në thellësinë e shekujve e ardhmërinë e epokave të
reja, duke krijuar subjektivitete të reja në gjirin e popullit me realitetet e
reja objektive.
Siç vërejmë në poemat “Qafa e botës”
, poezitë “ Ikja e arbëreshëve” , “ Piktori” , “ Dita e fundit e kapitenit
plak” autori mbasi e ka rinjohur për 35 vite në stoicizëm veten e tij merr tani
lirisht dhe e bën të vetin ndonjë objekt që i intereson. Në mënyrë indirekte, ai i brumon poezitë lirike me maja
të baladës dhe të odes. “ Objekti i odës – siç thotë Bjelinski – edhe i marrë
në vete mund të ketë interes substancial.
Pikërisht edhe autori u merr atyre
anën substanciale sipas referencave bjelinskiane, i trazon në magjen e tij
poetike, duke na dhënë diçka të veten, një amalgamë të re lirike. Kjo veçori e
lirizmit atdhetar vjen nga poeti di të “pikturojë” fatin ekzistencial, i cili
përmban në vetvete shpresën për atdheun, vendlindjen e tij, dashurinë për një
toponomistikë të trashëguar Iliro –
Albano – Shqiptare, himnizimin e
trimërisë të Osman Takes, paraqitjen kinematike të skenave në vendbanimet
ekstra shqiptare si dhe artikulimi për ruajtjen e vazhdimësisë në një ombrellë
kombëtare. Jo pa qëllim, ai njëherësh
si një “ Jashtë eklipsit” dhe “ Fundo”, me poezi të veçanta u ka kushtuar rëndësi njerëzve të afërt gjaknorë, por dhe
intelektualëve të dashur sepse ai e çmon punën dhe angazhimin intelektualo –
patriotik:
“ Bard i lashtë që shtegtoje në kuvende poetësh
nuk e kuptuam si na ike sërish drejt Francës
dhe le pas shpine, siç e pate profetizuar
netët ballkanike, valet, këngët , balladat.”
Sepse :
“Sikur ka mijëra vjet që ne te kafe “ Riviera”
në vend t ë cigareve
këmbejmë poezitë në gjuhët tona.
unë si De Radë
ai si një Kavafis.”
Fuqia e fjalës artistike në këto
vargje nga “ Fundo” është shumë
domethënëse në aspektin e një lirizmi tjetërlloj, sepse autori e zgjedh fjalën
duke i dhënë peshën e thirrjes të një patriotizmi të ndërsjelltë. Figurat artistike kthehen në
kushtrimore duke u mbingarkuar me elementë
jetësorë me të cilët kombi ynë ka
mbijetuar me këto fuqi ndjenjësore të mbinatyrshme duke e veshur atë me një
semantikë të fuqishme.
Duke
qenë ekstrakte të një bluarje dhe
triorimi 35 vjeçar, lirizmi konvergohet në një përbashkësi sepse tematika dhe përmbajtja e tyre, në një
formë a tjetër stilistike, kanë një objektiv dhe synim, ku rrëfimi lirik arrin
qëllimin, e mendimtarinë e autorit.
Duke hyrë në thellësinë e këtij
qëllimi e mendimtarie të stivosur në palimpsestet e vargjeve, lexuesi hyn në
thellësitë e detit Jonian, e në këto thellësi shpalosen kujtimet e të shkuarës
si produkt i një supermetafore funksionale, e sigurisht malli për gjithçka të
tokës mëmë mund indiferencën e erosit të
sotëm prostituiv.
Marzhi lirik në produktet poetike të
Agim Matos, ndryshe nga simotrat, shpalosin shqetësimin më tërë
dramacitetin identifikues të aktualiteteve njerëzore të përjetuara dhe
nga vetë autori , lidhur ngushtazi me transparencën e ekzistenciales
konstruktive, hera herës kur realiteti krijon paralele aty ku frymon jeta me të
gjitha mundësitë e saj.
Kjo ekzistenciale, vjen si një sintagmë, me ngjashmërinë e llogjikshme,
me nocionet globalizuese, nga kontinentet e botës, dhe si e tillë në
modernitetin e saj, ky import mund të quhet dhe proces zhvillimi por dhe një
perspektivë postmoderniste e një lirizmi atdhetar. Në këtë proces krijues
shtrihen mardhëniet e përditshme që rrethojnë njeriun global në subkoshiencën e
bashkimit të gjithë racave pavarësisht se ku jetojnë.
***
Këto relacione të kufishme dhe të
pakufishme përbëjnë sot thelbin e të bërit poetikë pa kufij etnikë. Më qartazi,
ndërkombëtarizimin e poetikës shqiptare,
heqjen e ”vizave” të vendosura nga estetika gulagtike e soc–realizmit të
“ ishujve të thesareve” që nuk
ekzistonin kërkund. Në këto relacione
poezitë, poemat, nuk përfaqësojnë më në vetvete vetëm një tabllo. Në
konceptin e autorit nuk është thelbësore
tablloja, sado “Françisko Goja” ajo të jetë, por ndjenja që ajo të zgjon.
Çdo gjë ngjan si në operën e Xhuzepe Verdit “Aida”
ku situatat dramatike nuk kanë shumë rendësi në vetveten e tyre, por
ndjesitë muzikore, ajo korale e famshme që shpërthen nga gjoksi i koristëve,
përbën thelbësoren e shpirtit të personazheve.
E tillë është dhe poezia “ Ode e fëminisë për detin” ku meterologu plak me
duart që zbon pulbardhat:
“ Tund kokën e thinjur
Dhe flokët e tij të gjata ngjajnë
si erëmatës i përpiktë”
Ndërsa :
“ Ullinjtë e hirtë të shpateve kullosin si kuaj
dhe fari me acetilen në mes të gjirit
na kujton kandilet mbi kondizmat e shtëpive.”
Ndokush, duke lexuar këtë vjershë, e
shumë të tjera si kjo, duke mos gjetur aty apologji morale dhe
aforizma filozofike mund të thotë: “ Ç’është kjo? Poezi!!!
Ndërsa ata që e kanë përjetuar shpirtërisht kripësinë e bëmat joniane në
vite, kjo lojë e forcave të natyrës me njeriun, u flet me një gjuhë më të
kuptueshme për të cilët :
“ Mbush një grusht me guacka deti
………….
Si Hamleti rri e kundroj
Këto kafkëza të vogla
Llogore të braktisura të luftës për ekzistencë.”
Ndaj dhe ky tjetër lexues e ndjen “
gjëmimin misterioz” të detit, sepse një amforë me zërin e saj mitik i thotë :
“ Poezisë i pari un’ia kam prerë
kërthizën,
Ndan brigjeve të mia poetët
Nga dhimbja e madhe klithën.”
Po të evidentojmë me vëmendje
amalgamat artistike do të vemë re se poeti e modernizon lirizmin me dy
arketipe, që në dukje, ngjajnë si tradicionalë: me lirikën dhe baladën. Por
lirizmi i tij vjen paksa i ashpër, e poetizon baladën, kurse theksimi balaidik
kap fortazi lidhjen ndërmjet iluzionit dhe reales.
Mbarsur me një figuracion të pasur,
shumëngjyrësh, herë herë dhe bodecian, që vë në
teh të mprehtë të gjykimit, dukuritë negative të një absurdi ndërklasor,
arrin të triorojë ndjesitë më hyjnore, pa mllefe.
Pas një fermentimi 30 vjeçar të një lirizmi disi të veçantë, nga
deklaracionet që jemi mësuar të dëgjojmë nga
“poetë oborrtarë”, poeti Mato
arrin një koncentrim në struktura ideore, duke futur elementë modernë , novatorë në lirizëm, duke
krijuar një identitet të fortë poetik dhe në këtë prizëm
Dyrrah , qershor 2013
E –mail: Vladimir_muça @yahoo.com
No comments:
Post a Comment