Nga Kristo
Çipa
Ujërat e Buronjës atë mëngjez pranveror, ishin më
të hareshme e më të zhurmëshme se kurrë. Gurgullima e lumit si marrës i këngës
polifonike zë metalik bashkohej me ison mijëra zërëshe të zogjve që cicëronin
nëpër degët e rrepeve në buzë të lumit të lashtë e elegjik. Natyra ishte në
delir.Vetëm malet e heshtur sepse kishin rënë në mendime. Sa herë zë e kullon
bora,ata i kap një trishtim dhe brenga e palexuar kërkon të rrjedhë nëper
shtratin e Shushicës, kujtesën e tyre. Por madhështia e tyre nuk e lë brengën
të dalë. Ҫmimi i madhështisë është i rëndë. Peshon sa malet e pak më shumë. Nuk
ka gërxh, gur, shkrep, pllajë, luginë, hon e guvë, që të jetë anonim. Por
dhe emrat kanë një histori qoftë ajo
epike, tragjike, elegjike, lirike, ironike apo edhe komike. Labëria dhe malet e saj nuk janë aq
pjellore me bimësitë se sa me historitë. Ndaj ka aq shumë burime ujore si për
të tretur kripërat e historisë që koha ka shtresëzuar nëpër palët e sepeteve të
lavdis labe. Shumë janë thënë, ca janë shkruar. Shumë të tjera presin të
dritësohen e botës së sotme të qytetëruar ti tregohet.
Diku
andej nga Qafa e Dërrasës, plasi një burim që turbullonte e shkumëzonte me ditë
të tëra. Lajmi gjarpëroi nëpër xhaden e pashtruar e të arnuar që të ҫon tek sheshi i Gjolekës dhe u fut brenda në lokalet e fshatit për t’i
kujtuar se ҫ’kishte ngjarë shtatëdhjet vjet më parë në
qafën e Gjeraqinës. Qeleshe bardhët me ҫibukët e shqoptë filluan të gjenin në kujtesën e tyre damarët e ujit dhe
ngjarjen që buronte.
Eh!Si su
platit kjo dhimbje e thiktë që ka vite që na sëmbon në zemër këtu në fshatin
tonë!- e ngau bisedën xha Hasani, duke humbur i trishtëm pas shtëllungave me
tym që nxirrte ҫibuku i tij i fundit në përdorim në jetën
duhan pirëse të këtij fshati.
Eh djali i
varfër! Donte trëndelinë në Papadhimë! Por bari
ynë ka helm dhe i hidhëron sheleget. Moj greke e bukur, moj greke! Shkove si
ylberi në qafën e Dërrasës dhe na godite yllin e ҫuar! Ishim
të egër në krenarinë tonë dhe ja bëmë
kurban krenarisë atë djalë, ndaj dhe plasi uji atje në shtufishtë të Toҫe.
Dhëmbja është më e fortë dhe më e thellë se krenaria--shtoi i menduar e i
lënduar thellë, xha Hasani.
-Dhëmbjet i kemi qarë e kënduar, xha Hasan- se i
kemi patur dhe bërë pjesë, por këtë të qafës së Gjeraqinës, nuk kemi ditur e
nuk dimë ende ҫ’farë emër ti vemë!-tha Bejtua, një ndër ata bashkë fshatarë që
e kishte kaluar jetën jashtë atdheut e tani që kishte dalë në pension ishte
kthyer e banonte në fshat në stërrallin e mallit siҫ thoshte dhe vet. -More
Bejto ajo qe dhëmbje sa e rrallë edhe e marrë.! Ajo bukuria e grekes të
marroste e të ngaste. Edhe sot që jam 80-të e kusur vjeҫ kur i kujtoj fytyrën e
saj më lajthitet mendja e më kullot si dreri në lëndinën e bukur.
- Avash,
avash se të kap tensioni e na lë amanetet xha Hasan/!---e ndërpreu një djalosh
mjekër kare-, se nuk ishte më e bukur grekja e Gjeraqinës se bejkat e
stërrallit tonë!
-Bejkat
tona, bejka janë, more djalë, por janë bejka të serta, ndërsa grekja ishte zërë
me magji që të rrëmbente sikur kishe pirë nga ky hashashi juaj.- ja ktheu xha
Hasani.
Plasi gazi
në atë lokal, në atë orë muzgu pranveror dhe të gjithë ju lutën xha Hasanit t’u
tregonte me hollësi atë ndodhi të ngjarjeve të luftës së dytë botërore. I vënë
në pozitë të vështirë nga kjo kërkesë, xha Hasani e mbushi edhe një herë
ҫibukun, hoqi thellë dhe duke ulur përgjysëm kapakët e syve nën tendën e
vetullave të trasha, filloi shtruar e dëshpëruar të tregonte.
. . .
- Ishin
vitet e luftës së dytë botërore! Luftrat o djem,e kanë fytyrën të llahtarisur,
barkun të boshatisur, syrin të zalisur e xhepin të grisur. Këto anët tona që
tani në kohë paqeje janë të harruara e të humbura nga sytë e botës e të
qeveritarëve, në luftë bëhen kryqendra e si i thoni ju të rinjtë, vendosin
fatet e popujve dhe gatuajnë qeveritë e ardhëshme. Në luftë këtu burri e gruaja
kanë vlerën e princave e kontërve, ministrave e ambasadorëve. Ky vend i shtufit
e këto male të thata, burojnë ushqim jete për luftëtarët e lirisë dhe
muhaxhirët e këputur, për miqtë dhe armiqtë, Po,
po! Edhe për armiqtë!- Se edhe ata i gostit ky vend sa janë këtu e kur vjen ora
për tu larguar u tregon rrugën e kthimit. Se, me që ra fjala për armikun, ska ndodhur kurrë në
këto anë që armikun ta presëm në besë. Jo, jo! I themi të largohet dhe pos na
dëgjoi ja shtrojmë rrugën me barut. Ndërsa miku bëhet vendas dhe buka e tij gatuhet në ҫdo
vatër e sofër, në ҫdo konak e stan. Ky vend pa miq është i pabanueshëm. Miku
është dielli i këtij vendi.
-Nejse u mora shumë me këtë punën e mikut dhe
armikut por do tju tregoj për atë që më pyetët. Ishte viti i dytë i luftës
italo-greke dhe futja e gjermanit përcaktoi fatin e luftës. Pasi italianët
depërtuan brenda kufirit grek karvanët me refugjatë e muhaxhirë filluan të
vinin në anët tona duke kërkuar bukë e strehim. Sa kalonte një karvan vinte
tjetri dhe rrugët e fshatrat u mbushën me hallexhinj. Pleqësitë e fshatrave të
Labërisë u mblodhën dhe vendosën t’i ndanin nëpër shtëpi për të kaluar atë
periudhë të vështirë e kur të qetësohej situata të ktheheshin në shtëpitë e
tyre. U thashë edhe më parë që në luftë këtu vendi bëhet kryeqendër dhe
pleqësitë e paritë e vendit janë si
qeveri të vogla por të forta e të afta
për t’u bërë ballë kërkesave të luftës.
Pra pleqësitë filluan të nikoqirisnin hallet e luftës. U ndanë nëpër familje
dhe mbanin shënim emrat e tyre. E kishin të vështire të komunikonin me të
ardhurit e paftuar por popujt në halle
kanë një gjuhë të përbashkët që i bashkon e i afron.U ndanë në të gjitha lagjet
e fshatit dhe të tjerët i nisën në
fshatrat fqinje të shoqëruar me anëtare pleqësie. Gjithҫka po shkonte mirë dhe
të ardhurit filluan të shkarkonin ankthin e pasigurinë e të visheshin me
mantelin e mirkpritjes labe.
Magjet e bukës filluan të burojnë miell për mysafirët. Por një mbasdite të
vonët kur dielli i tkurrur po i afrohej
të kaptës së Ҫikës. Refugjatët e fundit që do të mbrinin në qëndër të Kuҫit.
Ishin dy femra, nënë e bijë. Emri i nënës nuk mbahet mend e u harrua shpejt,
por emri i bijës me hane, nuk do të harrohet kurrë. Ai u trashëgua si në gjak edhe në gur. I thoshnin Sofi dhe
ishte magji, që digjte dhe gurët me sy. E deshëm si vajzën tonë dhe ashtu e
mbajtëm por verbimi i atij djali gjumë zi, bëri që Sofia
e bukur dhe e ndrojtur të kthehej në shën Sofi e të bënte kurban një djalë
kuҫjot azgan.
. . .
Vendi
ishte mbuluar nga bora kur mikeshat futën këmbët në konak të Lekajve. Remzi
Leka u hodhi një vështrim të dy grave mysafire dhe ndjeu keqardhje për hallin e
tyre dhe aq më tepër kur në këtë hall nuk ishin të shoqëruara nga ndonjë mashkull
shtëpie. Nuk dinte greqisht por u foli shqip duke i shoqëruar fjalët me gjeste.
-Mirseerdhët dhe na qoftë buka e ëmbël këtu në konakun e Lekajve këtu ne
Kuҫ. Rini si në shtëpine tuaj e mos u qederosni, se hallin tani e kemi bashkë!
Greket të
dyja mëmë e bijë diҫka kuptuan nga ato fjalë dhe u përgjigjën me përulësi.
Efharisto! Efharisto! -dhe u munduan që të merreshin vesh me të zotët e
shtëpive me gjuhën e syve. Grekja nënë u prezantua. Mas lene Eleni qe Sofia!- duke treguar në të
dy rastet përkatësinë e emrit me lëvizjen e duarve.
Remziu
e kuptoi se ҫ’farë shprehu grekja dhe u
prezantua edhe ai.
-Unë
quhem Remzi Leka! Kjo është nikoqirja e shtëpisë Ferziletja, djali im Krenari,
vajza Bukuria dhe djali tjetër Astriti!
Të dy palët
u kuptuan në prezantimin e parë dhe u ulën rreth oxhakut të mbushur me zjarrin
e mikpritjes. Pasi solli qerasjen e parë e zonja e shtëpisë Ferziletja dhe u
bënë urimet e para ra një heshtje e shkurtër ku të dy palët hetonin me sy njëri-tjetrin.
Remziu
shikoi atë grua që i kishte kaluar të dyzetat dhe që shndriste si majat me borë
në natë me hënë-Xhinde honi janë këto greket e bukura, si shën Mëria! Vetëm këto e marrosën Pashain
tonë. Vasiliqi e quanin atë që e deshi shumë Aliun dhe që e qau edhe kur u bë
me mjekër të kuqe. -Dhe shikimi i Remziut nuk mund të mos vinte re një
mjegullim që herë pas here ulej mbi ballin e Elenit si retë e përziera mbi majë
të Ҫipinit.
-Ҫ’farë halli të veҫantë do ketë kjo grua,
që ja errëson nurin e farfurijtë mbi ballin e qëruar? Hallet janë si shkronjat
në filxhanin e kafesë! Nuk i këndon dot i shkreti njeri me një të parë. Por
nejse, ne na duhet t’i strehojmë e t’i ushqejmë për aq kohë sa të urdhërojnë në
konakun tanë, derisa të shkojnë në të mbarën e tyre.
Pastaj i
kaloi sytë tek e bija, Sofia.
Sa e pa diҫka i krisi brenda gjoksit.U tremb në ëndjen e tij. --Eh meluni!-tha
me vete. Kjo lanete e bukur do të na marrë më qafë! E paska zografisur zoti me
dorë! Jarabi Marshalla!-dhe lëvizi vendin e i hoqi vetëtimthi sytë prej saj. I
foli të birit Krenarit duke i thënë të dilte e të siguronte mallin që sapo
ishin futur në vathë. I tha të mëndte kecërit
e sapolindur të qerbëmushkës që ishin të bukur si të dy greket mysafire. Krenari doli menjëherë
të mbaronte porositë.
Tani
ishte radha e Elenit të hetonte fytyrat e të zotërve të shtëpisë. I hodhi sytë
mbi Remziun dhe një ngrohtësi e siguri ja përshkoi gjithë qenjen. I veshur
ashtu me rroba shajaku dhe me qylafin e bardhë mbi vetull, ai ngjante me kalanë
e Sulit, e papushtuar kurrë. Mustaqet e zeza pa asnjë thinjë përforconin
vendosmërinë e ballit dhe garancinë e syve. Fytyra e tij që tregonte me shumë
nga sa ishte, të thoshte shume për botën e brendshme të këtij burri të panjohur
për greken, por që i dukej se kishte
vite që e njihte dhe që mund të mbështetej me të gjithë sigurinë e saj në këto
vite të trazuar që kalonte vendi i saj dhe e gjithë bota. Pasi u ngroh nga
pamja dhe shprehja e fytyrës së Remziut, sytë i kaloi tek e zonja e shtëpisë
Ferziletja. Kjo kishte kaluar tek pozicioni i saj i preferuar, gatimi dhe me
një mirësi të shenjtëruar kishte filluar të hollonte tek sofrani petët për
byrek. Fytyra e saj e pastër dhe e dashur të ngjante me darkën e shtatorit para
se të fillojnë shirat. Dukej që vetkënaqej me gjendjen që kishte familja e saj
dhe donte të mbështillte gjithҫka me dhembshurinë e saj. Brenda varfërisë së
kohës i dukej se ishte më e pasura e dheut dhe dëshironte ta mbante ashtu me të
gjithë mysafirët që i vinin në shtëpi. Rrallë herë ndonjë merak i fshehur,
dilte dhe rrëmbente pak qartësi nga qielli i qelqtë i fytyrës së saj.
U kënaq
me psikologjisjen që u bëri të dy
bashkëshortëve. Eleni i kaloi sytë nëpër orenditë e shtëpise, ku vuri re
punimet e leshta të bëra me merak e art fukarai që dukej gjithandej por nuk
lexohej në asnjë palë sy të të zotërve
të shtepisë. Djali i madh i shtëpisë kishte dalur përjashta dhe nuk pati kohë
ta vëzhgonte, por gjallërinë e tij e kishte ndier por sa e pa. E shkëputi
shikimin dhe instiktivisht foli-Na zisun oli!
Remziu e shikoi në sy duke mos kuptuar se ҫfarë
tha. Eleni e hutuar për një ҫast e mblodhi veten dhe bëri me shenjë se ishte e
kënaqur për gjithҫka. Pas pak kohe kur Krenari kishte siguruar bagëtin dhe u
fut Brenda, darka ishte gati dhe Bukuria duke fluturuar e shtroi atë në sofër.
U shkëmbyen urimet nga të dy palët dhe filluan të darkonin. Kur sapo kaluan
kafshatat e para dhe sytë e Krenarit u shkëmbyen rastësisht me sytë e Sofis,
nga dora e saj ra luga. Të gjithë e kaluan në heshtje. Vetëm Remziu diҫ
pëshpëriti me vete.
. . .
Dielli i atij mëngjezi, pas tërë atyre ditëve me borë e mjegull, doli i
larë e i qartë si të ishte pastruar në
drestilat e Kuҫit. Krenari morri tufën e dhive dhe e nxorri faqes së poshtme të
malit, andej nga s’kishte flokë bore. Zilet e këmborët e tufës sepse binin
ndryshe atë ditë! Të gjithë bashkëfshatarët që takonte u fliste një” kalimera”
të hareshme. Ishte bërë e ditës që disa fjalë të gjuhës së mysafireve të
përdoreshin nga të gjithë. Zakon i njohur shqiptar! Krenarit përpara i ҫfaqej e
i zhdukej. Sofia
me sytë robërues. Pastaj ҫeҫua me atë ashpërsinë atërore dhe porosia që i dha
kur u nis nga
shtëpia.
-Biro! Ta duash si motër e ta ruash si sytë e
ballit, Sofinë! Mos u turbullo nga verbimi i syve të saj se atje është nderi
dhe turpi ynë! Miku është diell, si ky që ka dalë sot, për vendin tonë. Balli
ynë sështë ulur kurrë.
I vinte në
kandar porosinë e ҫeҫos dhe turbullimin që
ndjente dhe sepse pa kuptuar e tërhiqte Sofia. Pastaj e hiqte mendjen dhe i
kalonte si në ekran vajzat e fshatit, duke bërë krahasimin. Asnjëra nuk ja
trazonte shpirtin si Sofia. Sa herë e ҫonte nëpër mendje i mbahej fryma dhe i kujtohej një
këngë fshati ku thuhej se shikimi i vajzës të nduk zemrën. Pastaj e pyeste
veten -Po unë ҫkam? Ajo është mysafire për pak kohë e do
të iki dhe unë do të jem këtu në gurin
tim me mallin e gjënë time dhe me vajzat e fshatit!
- Dhe kështu përcolli ditën e parë pas ardhjes së
Sofisë, ditën e dytë, të tretë e me radhë. Darkave tek shiheshin më shumë
flisnin me sy , se sa me gojë. Gjatë ditës mësonte disa fjalë greqisht nga
bashkëmoshatarët dhe ja thoshte Sofisë, ndërkohë i mësonte asaj shqipen. Eshka
e shpirtit kishte filluar të digjej pa flakë e pa tym. Atë nuk e ndiente
askush. Vetëm Sofia kishte filluar tja ndjente aromën përcëlluese por i rinte
larg se trembej nga zjarri që sdukej. Kaluan ditë dhe erdhi koha kur Krenari
bashkë me nënën dhe motrën, shkonin dhe bënin gjethe për kecërit e ritur dhe
Sofia me të ëmën rinin në shtëpi, tërë ditën
duke u mërzitur. Një ditë motra i tha Krenarit se do ta kishte shumë dëshirë që
Sofinë ta kishte nuse për vëllain, por Krenari bëri sikur se dëgjoi. Nëna i tha
Bukurisë, që të mos e bënte me atë muhabet se ajo ishte e huaj dhe do të
kthehej në shtëpinë e saj. Tani ajo është në besën tonë dhe ne do ta përcjellim
atë si vajzën e shtëpisë.
Një mengjes
Sofia i kërkoi mana Ferziletes dhe motër Bukurisë që ta mernin me vete atje ku
shkonin për gjethe. Këmbënguli fort dhe ato ja plotësuan. Sofia, vet e katërt,
me tërkuzë e sëpatë u nis nëpër rrugët e fshatit. I pëlqyen ato rrugica dhe
ndjeu mall përvëlues për vendlindjen. Hodhi sytë tej nga grykat përmbi pyllin e
heshtur e të trishtëm, andej nga dukej horizonti i pafund e i kaltër. Ndjeu
aromën e detit dhe zemra i rahu fort si krah thëllëze. Qerpikët e gjatë lëshuan
litar lotësh të cilat më kot deshi t’i fshinte me cepin e shamisë së kokës. Ky
vend i ashpër ku e solli halli, sepse ju duk si dheu i gjakut të saj dhe
fluturimthi shkoi nëpër mend sikur ky të ishte
dheu i përhershëm i saj. Hodhi sytë e pa mana Ferzileten dhe ajo ju duk
më e afërt se mana Eleni. Motër Bukuria është si bukurezat e Majit sa e
shndritshme aq edhe e paaritshme, tërë shpresë e jetë dhe të ngjitej në shpirt.
Pastaj sytë i shkuan tek Krenari. -Ah levendi mu, levendi mu! -foli me vete. Sa
shumë ja kishte gërryer zemrën. Eh luftë e mallkuar që nuk ta lë mendjen të
qete e shpirtin të llagart! Por nga një anë më mirë, se kurrë nuk do t’i kishte
takuar këta njerëz e këta levendë që i kishin marrë zotit të gjitha cilësit e
kapedanëve. Më mirë të mos e kishte mendjen tek Krenari se do ta kishte të
pamundur ndarjen prej tij. I hoqi sytë e shtrëngoi zemrën. Pastaj filloi të
dialogonte me veten, pse nuk duhej të qenë të lirë njerëzit te bënin ҫka u ndjente zemra? Pse mana Eleni i thoshte, se nuk mund të rinin
përgjithmone këtu, se këta janë shqiptarë, e ato greke? Sofia e kishte
kundërshtuar duke i thënë se edhe në patridhë kishte arvanitas që flisnin
gjuhën shqipe, por mana Eleni i kishte thënë
se ata atje ishin të krishterë ndërsa këta këtu myslymanë. Po edhe në
këtë pikë Sofia ishte fare e paqartë, se
nuk shikonte tek këta njerëz ndonjë gjë të veҫantë apo ndonjë rit të caktuar. Ata faleshin vetem përpara mikut dhe zjarrit. Duke folur kështu me veten mendimet
ja ndërpreu zëri i Krenarit i cili i kujtoi se kishin mbritur dhe duhej të
fillonin të prisnin gjethe. Filluan të prisnin duke bërë edhe barrën që do të
ngarkonte Sofia. Ndersa ata i prisnin, ajo i mblidhte duke i bërë barrë për ti
ngarkuar, por herë pa herë ngecte nëpër shkarpat e vendit. Barrët i ngarkuan
nënë e bijë por Sofia nguli këmbë që t’i bënin edhe asaj një barrë. Pas
këmbenguljes i bënë edhe asaj një barrë të vogël dhe të dyja, nënë e bijë e
mësuan dhe e ndihmuan të ngarkohej dhe u nisën të katërt për udhë. Në krye
Bukuria, nënë Ferziletja, Sofia dhe në fund Krenari me një shul në krah të
cilën e përdorte për kasollen e bagëtive. Sofia pasi bëri disa qindra metra e
ndjeu se ngarkesa ishte diҫka e veshtirë që vetëm sorkadhet e Labërisë
mund ta përballonin, por krenaria e saj
nuk e linte të ulej e ta shkarkonte barrën e saj. Duke ecur gjithnjë e më
ngadalë rruga e ҫonte në një shkallë shtegu ku duhej forcë
dhe shkathtësi për ta kapërcyer. Sofia ngjiti këmbën e majtë dhe shtyu trupin
për tu ngjitur. Forca e pakët e saj dhe shkurret që ndodheshin në të dy anët e shtegut nuk e lejuan të ngjitej dhe
ashtu pezull, barra me gjethe filloi ta tërhiqte poshtë, drejt përroit. U
mundua të kapej por duart nuk mundnin
dhe sytë për një ҫast panë fundin e përroit rreth 5- 6 metra
poshtë. Gjithecka i kishte shkuar nëpër mendje, por që fundi i jetës së
saj të ishte atje tek ai përrua i zi,
kurrë se kishte menduar. Mbylli sytë dhe fare instiktivisht ulëriti duke pritur
fundin e tmershëm në përplasje me shkëmbenjtë e greminës. Po priste nga ҫasti në ҫast me sytë mbyllur, por spo kuptonte ҫfarë e mbante pezull. Gjithҫka kishte ngrirë. Vetëm
kur së bashku me barrën e gjetheve, ndjeu se diku po rrotullohej hapi sytë dhe
pa që ishte në krahët e Krenarit, aq afër me trupin, fytyrën, sytë dhe për më
shumë me buzët e tij. Pas atij mankthi sa shumë donte ta përqafonte e ta puthte
atë levend, atë palikar, por seҫ e pengonte, diҫka e ngurtë aty brenda. Efharisto poli!-,
i foli dhe i shtrëngoi fort duart, duke ju ngjitur në trup tërë drithërimë. Për
pak ҫaste Sofia, së bashku me barrën e gjetheve u gjend
në krye të shtegut ku e prisnin mana Ferziletja me motër Bukurinë. Llahtara
ende nuk ishte shuar nga fytyra e saj dhe lotët e nxehtë ja lan fytyrën e
tmerruar. Të tre i dhanë
kurajo dhe ja hoqën barrën me gjethe. Ajo dhe ashtu e shkarkuar dridhej e tëra.
Zëri i dashur e kurajoz i Krenarit i dhanë fuqi për tu kthyer në shtëpi në
Lekaj. Mirënjohja, dhembshuria dhe dashuria po i përziheshin të tria bashkë në
atë buajtje të detyruar, por njëkohësisht aq shumë të adhuruar për atë
fshat të Labërise. Ajo darkë e asaj dite kishte thyer shumë tabu e kishte
ndërtuar shumë ura, por atë më kryesoren e më të rëndësishmen-lirinë e
dashurisë!- ende se kishte ҫliruar.
. . .
Pasi
kaluan dy -tre muaj dhe pranvera po jepte sinjalet e shpresës e lajmet venin e
vinin mbi shalë kuajsh, supe udhëtarësh e rrallë nëpër sedile makinash,
muhaxhiret me kodin e tyre instiktiv po lajmëronin njëri tjetrin se koha kishte
ardhur për ty kthyer dhe paqja provizore me pushtuesin po vendosej. Duke lënë
pas mijëra fjalë falenderuese e mirënjohëse në gjuhën greke e pak në shqipe, ata filluan të
ktheheshin në dheun e tyre. Labërinë e kishin quajtur” Dheun e shpëtimit”.
Popujt mirënjohjen e ruajnë thellë në ndërgjegjen e tyre, si xhevair të ҫmuar. Janë të tjerë ata që për
interesa të tyre e tjetërsojnë. Kombet edhe kur ndryshojnë e evolojnë, kanë një
spirale të ҫuditshmë që të kthen tek e
kaluara. Hallet që prodhojnë kohërat, gjithmonë e gjithmonë kalojnë mbi supet e tyre.
Në
përcjellje të mysafirëve labërit ndiqnin kodin e lashtë të besës. Deri në
kufijt gjeografik të territoreve të tyre të zotët mbanin përgjëgjesi për ata që
kishin qënë miq apo kalonin teritorin e tyre. Vendi i tyre –përgjëgjësi e
siguri e tyre. Trafiku njerëzor, në atë vit të luftës së dytë botërore nëpër
krahinën derëpritëse të Labërisë, kishte arritur pikun. Të gjitha rrugët dalëse
e hyrëse të Kuҫit, zhurmonin nga pritje -përcjelljet dhe ҫdo gur
depozitonte fjalët falenderuese të
miqve. Arshivë më të mirë nuk mund të gjendej.
Në vatrën
e Lekajve po shtrohej darka e fundit për mikeshat greke. Remziu porositi
Krenarin që të bënte mish për darkë dhe gruas së tij i tha të hollonte byrek.
Erdhi mbrëmja dhe gjithҫka ishte e shtruar në sofrën e Lekajve. Eleni bëri
kryq, gjë që se kishte bërë më parë dhe puthi duart e Ferziletes e të Bukurisë,
ndërsa Remziut e Krenarit u fali mirënjohje e falenderim. Sofia i shikoi të gjithë në sy dhe foli e
ҫorientuar duke lëshuar rrëke lotësh. Përlotja e saj e preku gjithë familjen
Lekaj. Bukuria gjithashtu u përlot duke marrë në krah Sofinë. Ajo darkë ishte
darka e përlotjes, fundi i së cilës edhe sot ende ska mbaruar. Remziu u hodhi
një shikim të gjithëve dhe kapi përqendrimin e pafajshëm të Krenarit tek fytyra
e Sofisë. Djali dukej se do të tretej në fytyrën e Sofisë. -Eh moj Sofi, moj
bijë! Sa e mirë aq edhe delikate për derën time. Dashtë zoti të vesh mirë në
shtëpinë tënde që të shpëtoj edhe unë djalin nga zalisja për ty. Këto bukuritë
delikate të vënë flakën. Unë ja shoh zjarrin në sytë esaj, por nuk dua që të më
djegë mua. Nesër ikën e do të më presë qafën lanetja. Po
prap diҫka i thoshte se nuk do të ndahej dot nesër.
E
nesërmja u gdhi e trazuar. Dielli i asaj dite ishte i merakosur. Zilet e
bagëtive vinin valë- valë dhe me një tingëllim të ҫarmonizuar. Bagëtia kishin
filluar të mileshin dhe kullota më me qumësht ishte ajo e qafës së Dërrasës. Nga toҫajt tek gryka e gjeraqinës,
ku era e detit e rit më shpejt lastarin dhe ka më qumësht. Muhaxhirët e shumtë
ishin kthyer dhe kalimtarë të rrallë kalonin nga gryka e Fterrës. Remziu e
porositi të birin që t’i përcillte mikeshat deri tek qafa e gjeraqinës, tek
sinori i fshatit dhe pastaj të kthehej e të bënte gjethe për kecër. Të shoqen e porositi tu jepte peshqesh nga
punimet e saj. U përshëndet me mikeshat dhe iku tërë merak të kulloste dhitë.
Ferziletja u vuri bukë me vete dhe nga një triko leshi të punuar prej saj dhe
duke u përlotur u përqafua me të dyja. Kur u nda nga Sofia padashur duart ju
pleksën tek gërsheti i Sofisë dhe nuk mund t’i shplekseshin. Bukuria i percolli deri tek sheshi i
Gjolekës, dhe me buzën që i dridhej u nda me to por sytë i ngelën tek Sofia. Greket të
shoqëruara nga Krenari morën rrugën e kthimit. Eleni ecte përpara duke i lënë
të dy të rinjtë ta bënin atë copë rruge
bashkë. Ajo e kishte kuptuar që ata të dy ëndëronin për njëri- tjetrin, por e
dinte gjithashtu që ajo ëndërr nuk bëhej kurrë realitet. Kjo copë rruge le të
jetë një ndarje e ëmbël për ta, se pas kësaj ndarje ngelet kujtimi dhe ai gjithmonë është I qëruar.-Këto
mendonte Eleni dhe nxitonte të kthehej në dheun e saj.
Të dy të
rinjtë e morën vërtet shtruar. Për herë të parë ishin aq vetëm e aq afër.
Kishin shumë për të thënë, por gjuhët e tyre nuk mund të komunikonin lirshëm, prandaj gjestet
ishin mjeti më i mire, më shprehës e më i saktë për momentin. Sytë shigjetonin
njëri tjetrin duke parë thellë në brendësitë e zemrave dhe përkthenin
në mendje. Përkatësia shpirtërore skishte kufi!. Koha, dheu, besimi,
identiteti i mbanin të ngrirë. Duart i bashkuan dhe po ja shtrëngonin aq fort
njëri- tjetrir, sa dukej sikur nga ҫasti në ҫast do tu ridhte
gjak. Krenari ja thoshte për këngë,
Sofisë i hante buza për puthje. Duke e përkëdhelur e duke folur shpirt me
shpirt po i afroheshin qafës së Dërrasës. Eleni nuk i dinte kufijtë e fshatit dhe
kapërceu qafën e mori drejtimin e Fterës. Krenari me Sofinë nuk e panë se ҫfare drejtimi mori Eleni ose më mirë nuk
shihnin fare rrugë e drejtim dhe këmbët e bashkë me to dhe deshira i ҫuan nga
qafa e Gjeraqinës , ku vendi ishte më
idilik dhe më i fshehtë. Brenda
Krenarit kishte filluar një ndryshim që as e kuptonte dhe aq më pak ta
përballonte. Vendi që u doli përpara ishte i tëri fshehtësi. Krenari e kishte
marrë për dore Sofinë dhe atje tej në grykë në një shkallë bari
mbushur plot trëndelinë, Sofia
u lëshua pa dashje tek trupi i Krenarit. Qielli i dëshirës u hap. Krenari e
tërhoqi pas vetes dhe e puthi. Sofia
nuk rezistoi por as nuk bashkëpunoi. Kishte ngrirë. E donte atë puthje por nuk
e priste. Njëra mendje i thoshte ta puthte edhe ajo Krenarin, por të gjitha rrethanat dhe nëna që e priste nuk
e lejonin. Ajo ishte në ҫast oportun.
Pikërisht, kjo lëkundje i dha Krenarit, kurajo të vazhdonte. Ajo puthje
Krenarit ju duk më e ëmbël se të gjitha hojet e bletëve që kishte prerë, më e
lehtë se flladet në shesh të Papadhimës,
më dehëse se juga e ëmbël e jonit. Diҫka qiellore e kishte prekur. Më tej është parajsa - i tha vetes dhe filloi ta
puthte pareshtur. Sofia
ishte ngurtësuar si zanat tona. Kishte ngrirë në mendim por kish
filluar të shkrinte në ndjenjë. Një mjegull e avullt po ja mbulonte trupin. Ky avull po shkonte drejt e
në buzët e Krenarit, në duart dhe në gjithë trupin e tij. Doriu kishte filluar
trokun dhe nuk mund të ndalonte. Filloi të vinte në levizje duart. Gjithҫka
prekte, dukej se e dehte dhe gjithë alkoli i dëshirës kalonte nga buzët e tij e
drejt e në tru. Truri mpihej , duart lëviznin. Nga gjoksi i gurtë i Sofise, ato
lëvizën më poshtë. Sofia
e mpirë nuk reagonte por thoshte- Krenari mi! Krenari mi!-dhe filloi të
dridhej. Duart e Krenarit mbritën poshtë
nën fustanin e mëndafshtë të Sofisë duke prekur e shtrënguar mishin e butë. Në
një moment kur duar kishin kaluar kufirin e lojës, fustani u ngrit dhe një mish
i bardhë si napat e varura të djathit në shelqeruar, u cfaqën para syve të
Krenarit. Ishte në portën e parajsës. Dhe pak e do të arihej gjithҫka. Zemereku
i epshit ishte kurdisur dhe punonte me tërë shpejtësinë e tij. Po Sofia?-Sofia kishte humbur në mes të gjithë atyre
kryqëzime ndjenjash, mendimesh, përjetimesh e reagimesh. Befas u përmend. U
përmend dhe reagoi. Instiktivisht bërtiti. Nga thellësitë e ndërgjegjes,
formimit, zakonit, vetmbrojtjes, doli nje si ulërime tingujsh. Grykat e morën
dhe nuk mund ta kthenin më mbrapshtë. Ҫasti i dëshpëruaur kishte mbritur. Jo
ҫasti që kishin dashur por ai tjetri, fatali! Luginat e përcollën zerin. E
morrën brinjat dhe ua përcollën majave. Natyra e dëgjoi. E dëgjoi Eleni e cila
po ashtu reagoi pa vetëdije dhe ulëriti nga e panjohura. Instikti njerëzor në
rast rreziku. Po malet e Labërise kanë shumë
vesh. Dëgjojnë gjithҫka. Dëgjojnë e
prëcjellin. Përcjellin e reagojnë. Ҫobanët dëgjuan dhe si në alarm vrapuan
drejt vendit nga erdhi britma. Drejt britmës edhe Eleni. Asnjë nuk e dinte se
ҫfarë kishte ngjarë. Krenari u përmend!. I kishte dalur dehja e dëshirës. Ishte
për herë të parë dhe ajo dehje të mba si
raki kocimare. Mendja e mpirë filloi të punonte. E pa Sofinë e lebetitur ashtu
ҫerek lakuriq dhe filloi vetgjyqësinë. Ҫtë bënte! Kishte kaluar pa e
paramenduar, kufijtë e ëndërimit. Donte të rikthehej atje ku mendja kish
qënë në qiell. Momentin dhe vetveten nuk e donte më. Dashurinë e lanetisi.
Tashmë donte zakonin dhe burrërinë, por ishte vonë se njerëzia ishin afruar
shumë. Zakoni ishte larguar, po shkonte për në kuvend të Kuҫit. Se kapte dot
më. Ishte vonë ndaj vuri duart në kokë dhe po shihte rrugën e zezë të epshit.
Sofia që
zgjoi djallin ishte shpërfytyruar.
. . .
Ndërkaq,
ҫobanët nëpër shpatet e faqet e maleve e kishin marrë sinjalin e ngjarjes dhe
rendin për atje. Gjatë rrugës kishin aritur edhe Elenin e cila nuk e njihte
vendin dhe nuk e përcaktonte dot vendndodhjen e vajzës së saj. Sofia ishte në një gjendje
të papërcaktuar. Si statujet e bardha që kanë shekuj që rinë me këmbët hapur por që nuk shohin asgjë. Vetëm
momentin kur janë gatuar. Ajo kishte ngelur ashtu ҫerek lakuriq, sikur me
vetëdije donte të ruante provat e ngjarjes. Ҫobanët sa shkuan e përmendën dhe
po e pyesnin. Sofia
vetëm belbëzonte zë e buzë dridhur-Krenari……….Krenari……!.Edhe Eleni insiktivisht
belbëzonte -Krenari……. Krenari…..! Ҫobanët e kuptuan se këtë punë e kishte
kryer Krenar Leka. Morrën gratë greke
dhe u nisën për në fshat. Gjatë rrugës ata njoftuan të gjithë ata që takonin
dhe në sheshin e Gjolekës ja dorëzuan gratë kryepleqësisë. Tani në Kuҫ mëshira
ishte fshehur ndërsa zakoni kishte dalur i veshur ushtarak për të vënë rregull
e qetësi. Ligjet e traditës të përzjera me ato të gjendjes së luftes, filluan
të dërgonin mesazh në ҫdo konak e stan të Labërisë. U njoftuan të gjithë
anëtarët e pleqësisë dhe brenda dy orësh të shtatë anëtarët e pleqësisë si shtatë anëtarë të
ndonjë gjykate supreme të veshur me shajak të zi ishin gati të fillonin betejën
për mbrojtjen e traditës e zakonit, të cënuar rëndë në qafë të Gjeraqinës. U
thir edhe Remzi Leka dhe dy fshatarë që kishin qënë emigrant në Greqi dhe e
dinin mirë gjuhën greke, për të përkthyer sa më drejt.Asnjë sduhej të
rëndohej.asnjë sduhej të lehtësohej,e drejta dhe zakoni të viheshin në vend.
Shtëpia ku po gjykohej ngjarja ndodhej afër sheshit dhe masat e marra ishin
perfekte. Ngjyra gri e erët i kishte mbuluar muret e hirtë e ҫatinë e gurtë.
Epizmi despotik ishte ashpërsuar dhe për një moment dukej se edhe malet po i nënështroheshin
këtij gjykimi hijerëndë. Të shtatë burrat që gjykonin kishin tendosur gjithҫka
në fytyrë, lëvizje e shprehje. Ҫdo fjalë që dilte nga goja e skalitur dhe në
vendin e saj. Shtatë kokë lëviznin
rrallë e ngadalë. Pyesnin, dëgjonin, pohonin, kërkonin, kundërshtonin, dhe
aprovonin. Greket e hutuara përveҫse lotonin nuk po kuptonin asgjë. vetëm kur u
pyetën thanë në mënyë skematike, ҫfarë kishte ngjarë. Kur Sofia u pyet se a ishte përdhunuar dhe nga kush, ajo u
përgjigj në një mënyrë të habitshme-Unë
e dua Krenarin. Krenari është djalë i mirë! -Kjo pergjigje nuk i bindi
anëtarët e pleqësisë, të cilët filluan ta pyesnin me imtësi, aq sa Sofia edhe e hutuar por edhe e
frikesuar nga ajo atmospfere tejet
pushtetrëndë, filloi dhe e tregoi ngjarjen të plotë dhe me detaj. Kur mbaroi,
ajo ja shkrepi të qarit por anëtarët e pleqësisë e trajtuan me butësi. U pyet
edhe e ëma e cila tregoi gjithҫka ashtu siҫ kishte ndodhur. Pleqësia e
falenderoi dhe kerkoi nga Remzi Leka apo ndonjë i afërm i tyre se mos kishin
ndonjë pyetje për të dy gratë greke. Nga Lekajt askush nuk pyeti. Një i ftuar nga fshati fqinj i bëri një pyetje
Sofisë.
-Kjo
ngjarje ku ndodhi nën udhë apo mbi udhë?-
Përkthyesit sqaruan Sofinë dhe ajo u pergjig
-Në mes të rruges, atje tek trëndelinat e
lëndinës! -Pas kësaj pyetjeje, kryeplaku
I fshatit, një burrë i drejt por i rreptë dha urdhër që të dy gratë të
shoqëroheshin deri në fshatin Borsh dhe atje të përcilleshin nga njerëz të
sigurtë për në Sarandë. Gjatë rrugës të viheshin në dijeni pleqësitë e
fshatrave që kalonin. Ky urdhër u aprovua nga të gjithë dhe filloi zbatimi i
tij.
Remzi Leka
ishte varrosur brenda kufomës së tij. Nga ҫfarë i digjte nuk shpëtoi. E morri
më qafë Sofia.
Jo Sofia por bukuria e saj. Xhindja helene erdhi si nepërkë shulleri, kaptoi
kufirin dhe helmoi shtëpinë time, Pastaj
e kundërshtoi veten……..E ҫfaj pati e shkreta! Erdhi për të shpëtuar nga lufta
dhe pa dashjen e saj na hapi luftë neve. Luftë me turpin pa armiq e dyfek. Ma ka fajin djali mua. E kuptova që do të
marrosej për atë xhinde. E prisha zakoni! E theva besën! Miku i shtëpisë është
perëndi dhe nuk trazohet. Po kjo ishte shumë e bukur melunja. Si shën MËRIA! Na futi në mëkat!
- Me këto mendime i lidhur, Remzi Lekes si bënin këmbët të dilte nga ajo dhomë që i
dukej si kubeja e xhenetit.
. . .
Shtatë
shilte të vendosura në minderin e asaj shtëpie, ngjanin me të shtatë sofat në
gjyqin qiellor, ku uleshin gjykatësit e Zeusit dhe gjykonin konfliktet midis
detit dhe tokës, tokës dhe qiellit, qiellit dhe detit dhe të tre së bashku me
njeriun. Në odën e madhe kishte dendësi të heshtur dhe një lëvizje që i ngjante
asaj të hënës në qiellin e cingërimtë të janarit. Edhe përjashta odës kishte
njerez që prisnin me ankth përfundimin e këtij gjykimi. Pasi ishin larguar
gratë greke, kryeplaku hapi pleqësimin e kësaj ҫështjeje apo siҫ e quajti ai, besëprerjen e Gjeraqinës. Në
ato fjalë të ngadalta që ngjanin me rrokullisjen e kokrrave të tespijeve në
duart e një plaku të madh e jetëgjatë sa një rrap njëshekullor u tha qartë e
prerë se ngjarja ishte njolla e zezë mbi faqen qelibar të këtij fshati. -Dielli
i nderit tënë u erësua atje në qafën. e Gjeraqinës. Supet i kemi të kërrusur e
ballin dot nuk mund ta ngrëmë ashtu siҫ e keshëm më parë. Unë
kërkoj nga të gjithë ju të nderuar
anëtarë të pleqësisë, të thoni fjalën tuaj me drejtësi e rreptësi. Hak të
mirrni e në hak të mos bini! Si thikë fjalën e përvëtiu thikën! Gurin në zemër
e zemrën në dorë! Të zbardhet zullumi po
të mos thartohet brumi! -kaq tha kryeplaku, duke ua lënë fjalën
anëtarëve të pleqësisë.
I pari e
morri fjalën anëtari I pleqësisë që erdhi nga Kunjovat, më i moshuari i tyre
por që dallohej për drejtësi e ashpërsi
të qartë. Gjykimi i tij nuk e njihte mëshirën por dallonte qartazi dredhën.
-Të mirseardhur e të munduar miq! Ju
falenderojmë me gjokulin e zemrës, për mundimin që kini bërë dhe na i bëni hallall qederin që u vumë. Ju
të nderuar pleq të fshatit! Nuk kesha menduar kurrë se do të arrija ditën kur
faqja e Kuҫit do të bëhej si ngjyra e
lëngut të frashërit. Diell më të ftohtë e më të prerë se sot nuk kam parë kurrë
në këtë faqen time. Na kane vrarë por sna kanë turpëruar! Na kanë syrgjynosur
por sna kanë nakatosur! Na kanë djegur por sna kanë qelbur! Dhe ballin e kemi
patur përpjetë si maja e Ҫikës e Ҫipinit, se miku ka qenë kurora e nderit tënë.
Në qafë të Gjeraqinës kemi gremisur herzin e fshatit. Ta ngremë duhet kurban nga shelegët tanë, nga ata që bënë
dëmin. Shelegu është në Lekaj. Atje ku u ndez zjarri duhet të piqet edhe mishi.
Remzi Leka duhet t’i japë xhevap kësaj pune. Le ta ngrërë malin me supet e tij
që të derdhet zullumi! -kaq tha plaku i Kunjovës dhe u ul sikur të mos kishte
fare këmbë.
I dyti e
morri fjalën plaku i buronjës i cili e kishte llafin si peshqit e lumit, të
shdritshëm por të rrëshqitëshëm. -Na ndodhi o njerëz. na ndodhi! Po djalë është edhe Krenar Leka! Djalë në moshë të tij!
Pastaj edhe ҫoҫ e ka turbulluar ajo
lanete e bukur, që fekste si ylli në majë të Gjinikës. Po
dorë sduhej të vinte! Lira e kuqe në kuletë të amanetit është më e fortë se vet
porta e xhenetit. Po lira e kuqe doli nga
hajmalia dhe u tundua djali. Për këtë punë sduhet para e dyfeqe, por Lekajt le
ta marrin vet më qafë gurin e ta hedhin pak më tutje se qafa e Gjeraqinës.
Emrin e saj ta marrin për llagap e djali le të marrë udhët e të thote nga të
vejë, se sështe i kuҫjot. Sofia le të jetë nderi e
turpi i tyre! -ky propozim i hedhur prej tij për te mbyllur këtë ҫështje, nuk u
pranua nga të gjithë dhe u vazhdua me të
tjerët.
I treti
e morri fjalën një burrë i mesëm i cili banonte në Bobovishte mbi katund
dhe bëri një pyetje të cilës ju përgjigj
po vet.-Të nderuar pleq! Pse po i vini vërdallë kësaj meseleje e po e bëni
tërkuz?! Unë ju pyes juve se ҫfarë bënë gjitonët tanë kurrë ajo nusja që kishte
bujtur atje u zvarris nga djali i shtëpisë natën në gjumë në shtëpi të
Gjimashajv?! Ju e dini apo jo? -Baba i djalit nxorri nga gjiri plumbin e futi
në gojë dhe ja dha pleqesisë per djalin e tij. Ajo është burrëri. pastërti e
drejtësi. Mos na vononi por bëni konak kësaj pune- u ul dhe fshiu me shami
djersët mbi ballë.
U
ngrit i katërti një djalë i ri rreth të tridhjetave i cili kishte rreth një
vit i kthyer nga Italia, ku vazhdonte
shkollën ushtarake. Ato ndodhi të asaj
lufte e kishin trazuar keqas, ndaj ishte kthyer në vatrën etij. Ai foli mjaft shtruar e qartë, butë e ëmbël.
-Ngjarja e
djeshme, vërtet na ka tronditur e na ka hutuar por le ta gjykojmë pak më
shtruar. Le të mos digjet
malli se u dogj bari.! As të pritet trëndafili se ju këput një gonxh! Krenar
Leka vërtet ka hedhur një hap të gabuar por as më thoni ju që jini më të
moshuar, po të ktheheshit mbrapa dhe te kujtoni tallazet që ka ngritur shpirti
juaj kur valët e gjakut goditnin muret e ndjenjave tuaja ҫfarë do të bënit? Këtu
para jush ishte ajo vajza e pafajshme me atë emrin aq të bukur Sofi. Pa më
thoni me zemër në dorë, kujt nga ju qoftë më i moshuari nuk ju drodh zemra nga
llahtaria e bukurisë së saj? Edhe zoti kur e shikon atë mëkaton me veten. Por
edhe karakteri ynë i fortë lab dhe besa për mikun kurrë nuk duhet të thyen! Po
le tu japim edhe një mundësi! Le ta pyesim greken Sofi se mos ndoshta do te rijë e të rojë këtu
në Labëri! -të gjithë morrën frymë të lehtesuar. Sytë u drejtuan tek kryeplaku.
Ai e kuptoi për ҫfarë po e shikonin, u kërkoi falje dhe
doli e u drejtua tek njëra nga shtëpitë e atyre që u ngarkuan të përcillnin
greken. Foli e pyeti por më kot! Sofia kishte ikur nxitimthi. Sa kishte mbritur
në Borsh një makinë rasti e kish marrë për në Sarandë. Sofia smund të kthehej
më! Vetëm emri i saj do të ngelej përjetësisht
në Kuҫ.
Në atë odë
kanunore, ku si tek mbërthimi i Krishtit
pritej me ankth lajmi i kryeplakut, ҫfaqja e tij qe nga
distanca, dukej sikur sillte siluetën e kobit. Sikur malin tja ngarkonin mbi
supe do ta ngrinte, por të kthehej ashtu
nuk e mendonte!-Ato kanë ikur dhe tani mund të jenë pranë dheut të tyre-foli si
mërmërimë, kryeplaku. Djalit që kishte bërë propozimin i shpëtuan dy pika lot, të cilët zbritën poshtë tek
mjekra dhe u rëzuan poshtë në dysheme, si fati i Krenar Lekës në atë gjykim
kanunor që bënte Labëria.
Vazhdimi i mëtejshëm i pleqërimit tani më
kuptohej. Folën edhe dy anëtarët e tjerë dhe të gjithë janë lanë problemin më
derë Remzi Lekës. Natën vonë, shume vonë, të gjithë anëtarët e pleqësisë mbi një gur të vendosur në qendër të odës,
vendosën duart e tyre të lidhura bashkë dhe thanë se pëllumbi nuk do të
fluturojë më ,Do të paguaj haraҫ ngacmimin e thëllëzës! Qafa e Gjeraqinës po
mbushet me krakëritjen e korbave. Vetëm Remzi Leka e kishte vënë atë gur në zemrën e tij. E
thirën dhe e dha. E dha për hir të nderit dhe të besës! Për të patur ballin të
ngritur, pa le ta kishte një krah të këputur e një sy të erësuar. Jeta me dritë
për Remzi Lekën kishte përfunduar! Tuneli i errët sapo kishte filluar. Këmbët e
ҫuan drejt shtrojes së tij.
. . .
Dita gri u
gdhi e përtuar.Tufa zogjsh venin e vinin
nga njëri breg tek tjetri dhe cicërimat e tyre të shqetësuara
përhapeshin nëpër shkurre e ferra , deri
tek arat e vogla në mes të koҫimareve, të cilat kishin ardhur dhe prisnin të
mbilleshin. Në ara të Lekajve një ҫift që po lëronin dhe bujku I tyre u
fliste butë, tamam si papë ëe meshën e përshpirtshme. Bujku mbillte
arën e fundit se farën e jetës nuk e mbolli dot!.Pleqësia e fshatit kishte
vendosur, që për aktin që kishte kryer,të prishej!.Kjo fjalë e habitshme
dukej sikur nuk e thoshte thelbin e asaj që do të bëhej, por kishte një
shqiptim të hekurt që parathoshte
gjëmë!-TË PRISHET!-vendim i paapelueshëm për ҫdo gjykatë e institucion, qoftë
shtereror, fetar, shoqëror apo edhe vet qiellor. Ndëshkim nga shoqëria që
funksiononte me kodet dhe zakonet e mbijetesës. Në emër të besës dënohej
pabesia, qoftë kjo edhe kur mer formën e dashurisë së zjarrtë. Në besë, ndjenja
ngrin ose mer formën e shkëmbit të bardhë i padepërtueshëm nga rrymat e jetës.
Të shtatë
anëtarët pasi kishin marrë plumbin nga Remzi Leka e kishin përzier atë me
plumbat e tyre. Plumbat e besës s’kishte armë që t’i shkrepte! Ata zbritën atje
ku Krenar Leka lëronte arën. Te gjithëve u dridhej zemra kur e panë atë djalë
në lulen e moshës, që po e priste ndërprerjen e jetës me një qetësi olimpike, bile me një shikim ëndërimtar- a
thua se pjesa tjetër e jetës do ta ҫonte nëpërmjet krismave atje ku nuk i ikte
mendja, tek Sofi?!-. I thanë se ҫfarë ishte vendosur dhe i kërkuan fjalën e
fundit-. Ai heshti disa sekonta. uli kokën, u mbush me frymë, u kthye nga qafa
e Gjeraqinës dhe u tha-Më shpini tek Sofia!-dhe
ngriu ashtu me atë profil ëndërues për te qafa. Dhe ata nuk e lëvizën .Tërhoqën
shulët e pushkëve dhe shtin. Jehona e krismave morri grykën për të mbritur
drejt qafës së Gjeraqinës Por jehona
ecte ngadalë, shumë ngadalë. Shpirti i Krenar Lekës e kishte aritur Sofinë.
. . .
Xha Hasani
e kishte mbaruar së treguari historinë e Sofisë e bashkë me të edhe duhanin në
ҫibukun e shqoptë.-E more djem, u a tregova këtë ngjarje se më
kap malli sa herë e kujtoj, por këto ngjarje të mëdha e të ҫuditshme
duan kalemxhinj t’i hedhin në kartë! Do ngrihem, se nesër jam për rrugë dhe kjo
rruga jonë ka ngelur ashtu siҫ ka qënë kur erdhi Sofia e Gjeraqinës.
